SEDE VACANTE 1378
March 27, 1378 —April 9, 1378—September 20, 1378
The Vatican Basilica and Apostolic Palace (ca. 1585)
The medieval campanile has been razed. The top arcade of the Loggia of Blessing has been added.
The obelisk has been moved to the Square from the south side of the Basilica.
RAYMOND BERNARDI, LLD.
SPEECH TO THE EMPEROR WENCESLAUS IV,
August 21, 1383
Edmundus Martène et Ursinus Durand, Thesaurus novus anecdotorum Tomus II (Lutetiae Parisiorum 1717), 1120-1128:
ORATIO FACTA AD CAESAREM
Per Dominum Raymundum Bernardi militem et Legum Doctorem, Consiliarium Regis Franciae et Ducis Calabriae et Andegavensis, ad declarationem juris Domini Clementis papae VII. contra intrusum in Roma.
Caesar, si orantibus in causis necesse sit eorum in oratione vim exprimi, ut responsuro principi vera precatio rem aperiae cognoscendam: oportet me originem praesentis schismatis et processum Vestrae Celsitudinis in conspectu solis his verbis exponere, quorum discursu aliqui inanibus insistentes objectis frustra disputant curiosi. Quidnam, Caesar, dicturus sum aliud quam rem grandis infortunii ortodoxae religionis in schismate, cum in totius reipublicae perniciem christianae, felicis recordationis post obitum Gregorii papae XI [March 27, 1378] in Urbe Romana, in qua cum sua curia residebat, Satan suum semen, scilicet zizaniam, in agro Domini seminavit, et in cordibus Romanorum impressit, ut seditiose tumultuosis clamoribus, viris armatis, et viribus Romanum vel Italicum in papam eligerent, justo metu perterritos cogerent cardinales.
Sciendum namque, Caesar, ipso pontifice defuncto, Urbis Senator et ceteri praediti potestate suorum superborum sequentes vestigia daemonis seductorum, rei bonum nuntium confingentes, ut malum subsequens et finem pessimum ministrarent, super observatione consistutionis Ubi majus periculum de electione lib. VI. juramentum debitum praestitere inter cetera continens, ut in palatio unum conclave nullo intermedio pariete seu velamine omnes inhabitent in communi, quod ita claudatur undique, ut nullus intrare valeat vel exire. Item quod cardinales ultra quam ibi exprimitur, non arcentur. Deinde ante diem ingressus conclavis officiales Romani in multis deliberaverunt consiliis, ut blandis verbis, et cum precibus cardinales inducerent ad Romanum vel Italicum eligendum in papam, et si per preces non posset ad optatum veniri, ad hoc expresse cogerent cardinales.
Incipit igitur blanda verborum congeries, comminationum eipstolas gestans in cauda dominis cardinalibus inquientibus illas: Patres et Domini, supplices exoramus, ut Romanum vel Italicum eligatis in papam, et quod ante conclavis ingressum nos velitis super hoc facere certiores: alias dubitamus de maximis et irreparabilibus periculis, cum cognoscamus corda civium nimium sublevata. Ipsi vero domini cardinales ipsis officialibus juridice responderunt, quod ad certum aliquid se astringere non poterant quod valeret de jure: rogantes eosdem quod ab istis desisterent et desistere facerent populares, ne impedimentum facerent electioni futurae. cum eorum desideria curiam retinendi in Urbe satis cito frustrari poterant per hos modos. Viri irrationabiles ratione non contenti in executione minarum et mortis terrorem, gentem rusticam, quae inciviliter agit, et sine ratione appetit quod devorent, introducunt in Urbe quam revocare nolunt, licet per Dominos, ut revocent, sint instantissime requisiti. Et ut timor adderetur timori, Romani principes et alii nobiles, per quos sedari poterat furor furentis populi et quietari per eosdem officiales expelluntur ab Urbe, super quorum reductione aut duorum ex ipsis, curiales preces dominorum cardinalium noluerunt exaudire.
Quid de usurpata portarum custodia per Romanos? Nam ad hoc fuit, ut dominis cardinalibus ad locum tutum pro eligendo pontificem aditus negaretur, sed et timor adderetur timori. Proinde officiales praedicti promiserunt, corporali per ipsos praestito juramento, dominos cardinales ab omni impressione et violentia tenere securos: nec non promiserunt quod burgum S. Petri, in cujus palatio futuri pontificis erat electio celebranda, in securitate facerent custodiri, aut pontes claudi, aut taliter muniri curarent, quod secure posset ad ipsius summi pontificis electionem procedi. Deinde instante hora intrandi conclave, circa solis occasum pro ipsa electione tractanda venerunt domini cardinales, existente populo pro majori parte armato in quantitate plenitudinis plateae S. Petri, qui ingressus palatium unam constituit aciem hominum armatorum, quam circumquaque palatium ordinavit, ita quod nullus ingredi poterat vel exire. Paulo post hora tarda cumulantur terrores, dum illi qui capita dicuntur regionum, una cum multis civibus per fas et nefas conclave sunt ingressi, poscentes vicibus iteratis, ut domini cardinales antequam inde recederent, consolarentur de electione Romani vel Italici facienda: pluries et pluries subjungentes populum sic fore dispositum, quod istud esse aliter non poterat absque periculo personarum. Ipsi autem domini cardinales juridice responderunt, ut supra.
Quibus abeuntibus, remansit seditiosus populus in palatio, per totam noctem tumultuose vociferans per laclanellatam Romanum volumus vel Italicum, clangore tubarum et campanarum sonitu mixtis furori, Nec deinceps populus permisit claudi palatium illa nocte, pluriumque portas mansionum palatii fregerunt, eadem nocte saepe saepissime percusserunt solarium et latera conclavis permaximis ictibus, indefinenter clamantibus, ut supra. Mane autem facto cum domini cardinales orabant ad Dominum in devotione Missarum, ut super electione facienda ipsorum animos dirigere dignaretur, horribilius more solito vesanus populus horrendas voces emittit, movetque tumultum, et tumultuosis vocibus et clamoribus interpellatio contumeliosa procedit, ut Romanus vel Italicus eligatur: et si forte aliqua pars populi esset in Urbe non furens, ut universi furiant, et in frenesi deducantur, pulsantur campanae S. Petri et Capitolii ad martellum pro congregatione furentis et ferocis populi, ad rumorem universis sine intermissione clamantibus Romanum vel Italicum eligatis in papam.
Demum tam ferocis et barbarici populi feroci intentione percepta, custodes ab extra conclavis, quorum quidam Romani, quidam vero Ultramontani fuerunt dominis cardinalibus inquierunt: Nisi incontinenti Romanum vel Italicum eligatis in papam, omnes per frustra scindemini sine mora. Quo audito per dominos cardinales, statim dominum Bartholomaeum tunc Barrensem archiepiscopum, timore mortis imminentis, alias non facturi, ex abrupto, nullo penitus praecedente tractatu aut meritorum discussione personae, elegerunt in papam: uno excepto Romano [Orsini], qui dixit quod propter notoriam impressionem praesentem nec sibi nec alteri daret vocem suam, et si forte per omnes aut aliquos fuerit dictum quod ipsum animo et proposito quod esset verus papa, elegerint nihilo magis valere poterat electio quae praecessit ex potestate ligata.
O Caesar, prudentia regia aciem suae considerationis extendat, an juste timere debuerant domini cardinales, videntes sic inhumaniter se deceptos ab officialibus perfidis et perjuris, cum fidem praestitam non observant et violare juramenta praestita non verentur. Quidnam de vita ipsorum sperare debebant domini cardinales, nisi facerent quod petebant Romani, cognoscentes se absolute positos etiam in potestate populi furibundi, Ideo nihil operabatur animus et propositum eligentium, durante seditione: quia licet nihil ardentius sic volitum quam illud quod geritur, pro ultimo terribilium morte vitanda, nihil prodigalius concedatur quam pretium sanguinis, id est vitae: nihil tamen debilius ac fragilius geritur ab istis, cum ipso jure non valeant et nullius sint momenti ex juris gentium ordinatione, juris canonici duplici dispositione, juris imperialis gemina sanctione. Juris gentium ponunt ordinationem egregii legislatores Paulus et Ulpianus ff. de except. do. l. 1 § ideo, et C. ti. l. apud celsum § metus causa. Juris canonici dispositione praevia probatur XXIII. di. In nomine Domini, ubi dicitur quod si quis contra hoc decretum synodali sententia promulgatum per seditionem vel praesumtionem electus aut etiam ordinatus, seu inthronizatus fuerit, perpetuo anathemate cum suis fautoribus et sequacibus, a liminibus sanctae Dei Ecclesiae separatus abjiciatur sicut Antichristus, invasor, et destructor totius Christianitatis. Non obstat, immo juvat cap. licet de elect. quia in quantum commemorat jura antiqua inter quae est allegatum cap. In nomine Domini, adjungendo et providendo exprese, ne per illud aliquod praejudicium generetur eisdem, ut in dicto cap. licet satis circa primum cum dictis aliquid decernimus ad injungendum. Et in § Ex hoc dat nobis intelligere manifeste quod non loquitur de electione per metum aut populi seditionem extorta, quae sic cum suo electo damnatur in cap. In nomine Domini. Eodem modo faciunt cap. Ubi majus. c.ti. li. VI. et cap. ne Romani in Clem. in quantum commemorant dicta jura. Secunda dispositio juris canonici probatur in c. Ubi majus. §. ceterum, ubi dicitur, quod cessat electio dum facultas adimitur eligendi. In quo casu propositae electionis Bartholomaei per seditiosum populum fuerunt domini cardinales artati Italicum dumtaxat eligere aut Romanum. Ad quorum positionem remotio sequitur futurorum ff. de interdi. et rele. l. relegatorum, et de condi. et de modo l. cum ita §. videamus. Verbo Qui enim. Cum igitur ademta sit quo ad ceteros eligendi facultas, ut l. Qui hominem ff. de adi. lega. cessat electio, ut l. Sciphi. ff. de adopt. lega. sine qua Bartholomaeus non potuit esse papa LXXIX. di. si quis pecuniam et alias c. In nomine Domini.
O Caesar, ante vos imperantium consulta divalia sanxerunt, quod in nullis locis aut civitatibus tumultuosis clamoribus cujuscumque interpellatio contumeliosa procedat, scituris his qui hujusmodi voces emiserunt, moveruntque tumultus, siquidem fructum ex his quae postulant nullatenus habituros. c. de seditiosis l., II. c. qui manu non pos. l. duo. ff. Qui et a quibus l. Si privatus imperii ff. de op. legis l. Si constat. Nec distingunt canonicum aut jus civile, an timuerunt, an non eligere seditione compulsi, sed hoc solum requiritur ad hoc ut electio nulla sit ipso iure, quod voci tumultuantis et seditiosi populi in eligendo fuerit obtemperarum. et hoc respectu, potestas dominorum cardinalium in eligendo Bartholomaeum aut alium Italicum vel Romanum de jure fuit ligata seditione durante: sicque frustra quaerunt curiosi an timuerunt domini cardinales eligendo Bartholomaeum, cum hoc nihil aliud sit quam velle distinguere dicta jura, quae indistincte loquuntur: quod absonum est et contrarium rationi ff. de publi. c. de pretio, licet juste timuisse judicet et fecisse per metum nobilis Ulpianus attentis praedictis ff. quod metus causa vel metum circa princi. vel aliter neque et. ff. ad legis atque l. si sed etis ff. de fi. et li. ar. l. III. § Qui artem et legislator Gaius ff. ad l. Aquilae f. l. Itaque.
Ulterius de jure naturali fuisse nullam electionem Bartholomaei sic probatur. Juris civilis regula est quod nihil consensui tam contrarium est quam vis aut metus: et quod vi aut metu sit sine consensu est. Nam duorum contrariorum altero posito, alterum tolli necesse est. Ideo ista Bartholomaei electio, quae non ex arbitrii libertate, sed ex metu porcedit, in substantialibus deficiens dicitur esse nulla. Praeterea haec manifeste probatur in electione judicis metu facta, quae ipso jure dicitur nulla ff. de judici l. II. circa principium. Sed nullibi magis tractatur de electione judicis facienda, quam ubi summus pontifex ordinatur, qui omnes judicat, et a nemine judicatur. Secundam vero electionem factam post prandium in capella eadem ratione qua primam reprobant dicta jura. Ulterius subjacet vitio nullitatis propter contemtum trium dominorum cardinalium, qui non fuerunt vocati per alios in capella. Tunc enim locum habet quod duae partes possunt eligere, quando sunt omnes simul de electione tractatnes, ut c. licet §. et duabus. Cum dicit, tertia pars concordare noluerit. Praeterea cum pars sui totius unitatis respectu dicatur ff. de rei ven. l. in rem. §. si quis rei, circa principium... dicendum est quod cardinales eligentes in capella, aliis tribus non existentibus ibi et ignorantibus quae agebantur, non erant duae partes illius totius quod potest eligere papam: quod temen necesse est ad hoc, ut possint eligere papam, cap. licet. Quod sic probatur. Certum est quod totum potens eligere papam est domini cardinales inclusi in conclavi pro electione facienda juxta formam c. ubi majus. Separatis igitur cardinalibus, desinit esse totum ff. de usu cap. l. cum quo al. qui cum ibi separatis enim corporibus. Et sic respondetur ad illud quod dicunt adversarii, dictorum trium cardinalium assensum accessisse, quod asserunt sufficere per al. c. licet §. Praeterea: quia posset hoc esse verum ubi eligentes duae partes dicti totius extitissent, quod hic non erant, nec esse poterant, ut dictum est.
O Caesar, ex praedictis manifeste monstratur, quod inthronizatio seu coronatio dicti Bartholomaei sine concordia, quia non ex consensu spontaqneo, sed coacta et violenta electione processit. Quia illa est canonica electio, que rectitudinem continet, et non deviat aliorsum IV. di. denique. Sed per vim aut metum extorta, sicut illa Bartholomaei, non est hujusmodi: cum lex dicat quod illud quod metu geritur, fit contra bonos mores. ff. quod me causa l. isti quidem in principio. Alibi dicitur turpiter et sceleris quaesitum, e. t. l. quod dicimus §. fi. Alibi dicitur injuria l. si cum exceptione §. in causa e. ti. Alibi dicitur improbe factum c. e. ti. l. non interest. Alibi dicitur illicite fieri quod fit per metum de re juris quomodo latenter. Et sic justissime juxta formam c. in nomine Domini et c. si quis pecunia. Omnes domini cardinales, nullo demto, nisi Domino S. Petri dumtaxat, qui aetatis senio confractus fuit et morte praeventus, quanto citius secure poterant, aut potuerunt, ipsum Bartholomaeum ut intrusum dejecerunt, dimiserunt, et in sua pertinaci maledictione dereliquerunt, et Fundorum civitatem quae erat et est unius Romani principis tamquam sibi locum pro eligendo summum pontificem juxta formam cap. In nomine Domini adierunt, et ibi sine quacumque conditione in papam Christi vicarium, S. Petri successorem, dominum Clementem VII. divinitus elegerunt.
O Caesar, non de regno Franciae, sed de solo imperii, de domo comitatus Gebennae. Nam aliter fuisset vulgaris opinio, quod domini cardinales papatum quasi quodam jure hereditario in regno Franciae vellent perpetuare. Et quia dictus Bartholomaeus hostis et totius christianitatis judicatur invasor, per cap. In nomine Domini, non fuit necessarius alius processus, cum invasor quamdiu est invasor, sine processu et judicio possit expelli. ff. de vi et vi ar. l. III. §. Cum igitur. et l. qui possessionem e. t. in primo dicto. Et censetur invasor toto invasionis tempore, et post aliquantulum temporis, per hoc quod dicitur incontinenti, quod quatenus intelligi debeat ibi notatur. De invasore in profanis dicitur possessor, c. ut nemo.... sed in papatu numquam efficitur possessor, sed perdurat invasor; et hoc est quod dicit c. In nomine Domini, cum dicitur perpetuo anathemate.... Quidcumque etiam christianus ipsum de cathedri S. Petri potuisset nedum ejecisse, sed etiam impune peremisse tamquam invasorem patriae christianae. ff. de reli. et sup. fu. l. minime. Te quod domini cardinales sancte et juste processerunt in praemissis, sanctorum patrum antiquorum gesta demonstrant. Legitur enim in Chronica Damasi, quod post mortem Stephani papae III [IX, March 29, 1058], Benedictus [X] valens homo et honestae vitae per impressionem Romani populi electus in poapam concorditer per omnes cardinales, uno tantum excepto [Hildebrand], qui tunc in legatione [in Germany] degebat, cui omnes cardinales, et ceteri Christiani per IX. menses in omnibus tamquam vero papae obedierunt, et talem reputaverunt et tenuerunt. Deinde reversus de legatione informatus de dicta impressione, ostendit cardinalibus quod talis electio non valuit de jure, et quod debebant procedere ad eius depositionem alium eligendo, cui fuit contradictum per dominos cardinales propter bonitatem electi: sed reeducti ad concordiam, secundum canonicas sanctiones ipsum sic per impressionem deposuerunt de sede, et Gregorium VII [Hildebrand]. elegerunt in papam. Caesar, in hac materia notandum et advertendum est quod numquam sacrum collegium in XXII. schismatibus quae fuerunt, cum antipapa tenuerunt, sed vero papae semper adhaesit: quod quod aetiam de regni Franciae regibus legitur sic fuisse.
O Caesar, quantum pie et clementer de coelo prospexerit divinitas, cum permisit quod daemon suggereret in cordibus Romanorum et dicit Bartholomaei, ut coetum cardinalium impellerent ad scribendum principibus terrae dictam electionem esse adulterinam. Res haec miranda et inaudita, et nusquam alias facta fuit, cum illum solum notificare solitum sit qui est electus, et nusquam antea collegium hoc scripsit. Et certi de non jure electionis praedictae, cupientes suspicionis vitare certamina, tenerius incedunt in eisdem alterius rei opera sumta administrante natura... et novitatem adjiciunt novitati, dum existentibus duorum ex tribus ordinum collegii prioribus ante suffectis dominis cardinalibus, scilicet de Florentia et de Ursinis, qui de more debebant collegii litteras, non novas sed usitatas una cum priore tertii ordinis sigillare, alios duos ultramontanos ad quos non pertinebat officium collegii litteras sigillandi, dictis novis litteris contra morem solitum, ut sigilla imponerentur, infestavit. Ex quibus ipsa electio suspecta redditur, immo taliter falsa convincitur ... Deus volens dirigere sanctum suum, illuminavit corda dominorum cardinalium occasione sumta ex dicta scriptura, videntes quod Romanis placuerat et Bartholomaeo, dictam electionem adulterinam huic inscripserunt per litteras quas sciebant aut verisimiliter praesumebant Bandarenses et Bartholomaeum in infirmitate suae infatuitatis videre. Quae tamen litterae dictum Bartholomaeum et ejus electionem non juvant, neque probant... Dum dominus tunc Gebennensis cardinalis, nunc vero papa Clemens, et tunc dominus Glandensis, nunc vero Hostiensis episcopus cardinalis dicuntur invicem coram Bartholomaeo contendisse super episcopatu praedicto, qui cardinalis episcopus benedictionem suscepit a Domino Clemente facto papa.
O Caesar, res mira dominorum cardinalium in tot periculis agentium et timore, quanta fuit provida simulatione et providentia divina suffulta, dum sic prudenter et totiens in tantis consistoriis, publicis et privatis missis, aliisque divinis officiis, et aliis ceremoniis astiterunt Bartholomaeo simulantes eum esse papam, et eidem multas tam pro se quam pro aliis supplicationes dicuntur porrexisse; quae tamen dictam electionem non juvant, ut c. haereditas ff. de haeredi. justi. et singulariter dum domini cardinalis summi poenitentiarii in Anagnia contendentis litteras ad dictum officium pertinentes, cum metus in se habeat ignorantiam, ut dicit legislator ff. quod me causa. l. si cum exceptione. §. in hac. Sed a Deo patre a quo fuerunt instructi provenerunt istae provisiones, ut dicti seducerentur seductores. Hoc tamen a juris dogmatibus utriusque procedit, l. I. de hi. quae vi. me. u. causa fi. cum fi. all. in Glossa not. ff. de dolo li. §. I. ff. de novatis. l. doli circa fi. Collective dicendum est dictos actus novam non facere electionem, quia non continent formam contentam in c. ubi majus. ut praecedentem non canonicam confirmare, quia talem habere potestatem non legimus eligere posse, et si canonice nullam circa eam habent omnino potestatem, ut in cap. licet. alb. Si non canonice, non possunt etiam aliquid circa eam, sed de novo eligere debent, ut hoc exprese probatur in cap. In nomine Domini. Dicunt adversarii, dicti actus inducunt praesumtionem quod non timuerunt domini cardinales, quando eligebant Bartholomaeum. Primo ut allegant pro se, l. II. c. quod me causa quae de directo in suis terris concludit ipsis. Ibi dicitur quod si in solvendo intervenerit metus, habet locum edictum Quod me causa, sicut fuit in proposito, quia domini cardinales istis actis durantibus erant in isto timore, quia in potestate Romanorum, ita quod sicut timore elegerant, timore etiam simulabant electionem valere; quia magis irritassent Romanos in ostendendo electionem non valere, quam in non eligendo, juxta illud: Turpius ejicitur quam non admittitur hospes, eademque facilitate timoris ad utrumque processum est. Praeterea dicitur in eadem lege II. quod adeo non videtur per metum promisisse, quia properavit ad solutionem omissa querela, et praesupponit judiciorum vigor, jurisque publici tutela erat in medio c. de Judaeis l. nullus. Et hoc est quod dicitur ff. Quod me causa l. non est verisimile in princ. Quod tamen in proposito non erat, quia nullus erat qui posset ministrare justitiam contra Romanos. Praeterea, ut supra dictum est, certum est dictam electionem Bartholomaei non valuisse, etiamsi non timuissent cardinales, ex quo ad votum seditionem facientium fuit electio facta.
O Caesar, quidnam mundus dicturus erat aliud nisi quod omnes domini cardinales, Italici, Aragonenses, et ceteri alii ipsum dimiserunt Bartholomaeum, et nullus est secum? Sed omnes viventes sunt cum Domino Clemente, et mortui declarati pro ipso. Sed haec ideo quia statum eorum deprimere decrevisset, nisi in tantum fastum extulisset suos anticardinales. Nonne illi de Alenconio quantum in eo fuit patriarchatum Aquilegiensem afferentem singulis in fructibus LX millia florenorum contulit? Numquid anticardinali de Ravenna archiepiscopatum dimisit? Num anticardinali de Vercelli ipsum episcopatum confirmavit? Et sic in singulis anticardinalibus inaudita reperietis in monstrum quoad pompam et divitias, si potuisset. Num ille Bartholomaeus dominis cardinalibus tunc in ipsorum fugam existentibus in Roma dixit Adblando mandasse: O domini cardinales, vos statum vestrum totaliter ignoratis, quoniam quilibet vestrum omnium regum dignitatem excellit. Sane, Caesar, licet deliberare volentes praecipitandi non sint ff. de interro. actio. l. qui interrogatur: Tamen ad hoc scrupulosa inquisitio et dilatoria curiositas ulterius spectanda non est, nec supina ignorantia ferenda, nec negligentia crassa perditi et nimium securi hominis toleranda ff. de juris et fac. igno. l. plurimi, etc. nec supina. Nec excusat cujuscumque gravis praestita religio juramenti eidem Bartholomaeo ratione papatus cum eo: Quoniam cum ad obtinendum summum sacerdotium prerobato juramentum hujusmodi non debeat observari de elect. c. venerabilem in fi.
Ideo, Caesar, Caesareos animos ad Dei omni potentis adjutorium erigatis, humiliter exorando, ut per vos ultimum servum suum Ecclesiae sanctae suae dictas ferales et hostiles injurias vindicare dignetur contra Bartholomaeum, sicut ante vos regnanti contra Vandalicos Justiniano concessit.
Datum Pragae die XXI. mensis Augusti, anno Domini MCCLXXXIII. Deo gratias.
In nomine Domini is the Constitution of Pope Nicholas II, regulating the election of the Roman Pontiff, published on April 13, 1059.
Licet de vitanda is the Constitution of Pope Alexander III, regulating the election of the Roman Pontiff, published at the Second Lateran Council
on March 19, 1179. [Corpus Juris Canonici, Decretales Gregorii IX. Liber I, Titulus VI. de electione, caput vi.; J. D. Mansi,
Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio Tomus XXII (Venetiis 1778) columns 217 ff.]
Ubi periculum is the Constitution of Pope Gregory X, regulating the election of the Roman Pontiff, published at the Second Council of Lyon
on November 1, 1274. [Sexti Decretalium, Liber I, Capitulum 1]
