:

Louis Gayet, Le grand schisme d'Occident Les Origines volume 1 (Paris-Florence-Berlin 1889), "Pièces justificatives", pp. 44-64:

Episopi Tudertini depositio de vera electione Urbani VI.

Reverende pater et Domine mi. Postquam vultis a me aliquid indagare, quomodo et qualiter fuerit ordinatum post obitum sancte memorie D. Gregorii pape XI, et quomodo fuerit processum ad electionem D. Urbani divina providentia pape VI, Ego Stephanus, Dei gratia licet indignus episcopus Tudertinus, creatura domini nostri Gregorii, qui de nichilo fecit me aliquid, quantum me exalto proveniat, sola facti veritate inspecta, omnique amore, rancore, et hodio postpositis, breviter, divina habendo pre occulis in quantum poteram explicabo:

1. In primis, mortuo D. Gregorio s(acrae) m(emoriae) et ejus corpore in S. Maria Nova de Urbe sollempniter tradito sepulture, cardinales per IX dies ibi convenientes, ut mos est, omni die post Missam celebratam intrabant capitulum et ibi tenebant consilia et quid deberent agere pertractabant. Et interim de mandato collegii, in palatio S. Petri ubi mortuus fuit, conclave parabatur per Camerarium Domini papae.[Guillaume d'Aigrefeuille, OSB].

2. Romani vero tenebant consilia cotidie super istis, in qui[45]bus deliberatum fuit: ut pro parte populi romani supplicaretur collegio, ut pro statu universalis ecclesiae deberent se expedire de novo et bono pastore creando, et quod placeret eis providere Italiae, qui tanto tempore stetit sine summo pontifice et presertim providere Romae, quae multo tempore stetit sine sponso, quasi penitus viduata, saltim quod providerent de uno italico seu de uno romano, sed radicata eorum intentio erat habere romanum.

3. Factis vero per romanos ambaxiatoribus super istis, tam in collegio quam in domibus eorumdem, humiliter pro parte romani populi supplicarunt ut placeret eis pro statu ecclesiae, cito se expedire de creatione summi pontificis, et providere de uno italico seu romano, sed vox communis erat in populo habere romanum.

4. Finitis vero novem diebus, die martis, quando debebant conclave intrare, dicti DD. cardinales a romanis petierunt inducias per unum diem, quo conclave non intrarent. Qui romani hoc eis gratiose et humiliter concesserunt, supplicantes eisdem humiliter ut se expedirent cito de creatione novi pontificis, et quod pro domino darent eis italicum seu romanum.

5. Die mercurii vero [[Wednesday, April 7, 1378], in mane, qui erat Xus dies post obitum D. Gregorii, omnis cardinales, qui erant in Urbe, excepto D. S. Petri [Francesco Tebaldeschi] qui non potuerat comode equitare, se in Sancto Spiritu convenerunt, ubi omnes officiales Urbis astiterunt. Et tunc dicti DD. Cardinales ordinaverunt quod D. Massilliensis {Guillaume de la Voult] esset ad custodiam conclavis, locum tenens Camerarii D. M. papae, et D. Tiburtinus [Filippo de Rufini, OP] et ego essemus assistentes eidem pro custodia conclavis supradicti.

6. Eo die name dicti DD. cardinales receperunt juramentum ab omnibus officialibus Urbis, et DD, Massiliensi, Tiburtinensi et a me, de observandis decretalibus; "Ubi majus periculum" et "Ne romani, in Clem(entines)", et promiserunt de sero conclave introire, et tunc [46] iterato romani supplicarunt eisdem sicut superius fuerat supplicatum.

7. Eodem die, post vesperas, DD. Cardinales palatium S. Petri, ubi erat conclave ordinatum, videlicet DD. Florentinus, Lemovicensis, Glandatensis, Gebennensis, de Agrifolio, Mediolanus, Pictavensis, S. Petri, de Luna, Vivariensis, Majoris monasterii, de Ursinis, S. Eustachii, S. Angeli et de Albernio intraverunt. D. vero Ambianensis erat in Pisis, pro pace Florentinorum tractando, de mandato D. Gregorii supradicti.

8. De sero vero, dictis DD. cardinalibus in conclavi existentibus, tam Officiales Urbis quam nos Episcopi exivimus conclave, et firmavimus fortiter, dimissa fenestrella in porta, ut moris est, cujus claves D. Massilliensis retinebat. Et ante dictam portam conclavis erant multi et infiniti romani armati et inermes, circum cirac palatium clamantes: "Romano lo volemo o Italiano." Pro majori parte volebant et clamabant :"Romanum", et ista erat radicata intentio eorum. Et multi eorum qui erant amici et consanguinei mei habuerunt mecum multa verba, pro eo quo increpabam eos de hiis quae dicebant; et tunc magis clamabant et vociferabant: "Romano lo volemo o Italiano. Romano. Romano."

9. Item, mane veniente [Thursday, April 8, 1378], prout audivi, quia non interfui, dicta Missa de Spiritu Sancto in cappella et collatione facta, ut moris est, ad electionem summi pontificis dicti cardinales in eadem capella per scrutinium processerunt. Et D. archiepiscopum tunc Barensem et nunc Urbanum VI in summum pontificem elegerunt, ut hoc erat apud extrinsecos satis occultum, licet aliqui vellent dicere, quod antequam intrarent conclave erat inter aliquos cardinales condictum de eligendo eumdem. Et ego bene audiveram ab aliquibus quod ipse erat inter alios nominatus, sed non audivi ab aliquo cardinalium.

10. Item, die Jovis [Thursday, April 8] quasi in mediis tertiis, me existente in palatio cum D. Massilliensi, in camera ubi jacet Dominus noster papa, [47] venerunt Bandarenses et aliis officialibus Urbis ad D. Massilliensem, et rogaverunt eumdem pro Deo quod iret ad DD. cardinales, et rogaret eos ut expedirent se, et quod eligerent aliquem romanum seu aliquem italicum, aliter, omnis tam ipsi officiales quam ipsi cardinales essent in periculo mortis personarum.

11. Et in hoc omnis clamabant: "Romano lo volemo! Romano, o a posent italiano " Sed pro majori parte clamabant: "Romano, Romano." Tunc D. Massilliensis volvit se ad me et dixit, "Domine Tudertine, vadamus. Vultis aliud, Domini Romani?" Et tunc D. Massilliensis et ego, una cum Officialibus, ivimus, et D. Massilliensis aperuit fenestrellam conclavis, et fecit ad se vocare aliquos cardinales. Et tunc venerunt quatuor ex eis ad fenestrellam, inter quos fuit D. Florentinus [Corsini] et D. Jacobus de Ursinis. Et D. Massiliensis dixit, "Domini Reverendi, pro Deo expediatis vos, et consoletis istos DD. romanos, quod detis eis unum romanum aut unum italicum." Et tunc omnes clamabant, "Romano lo volemo, romano lo volemo," et aliqui clamabant, "o Italiano".

12. Et D. Jacobus de ursinis fecit se ad fenestrellam, et dixit, "Audite, romani, audite." Et ipsi magis et magis clamabant, et vociferabant. Tamen, tantum fecimus quod auscultaverunt eum. Tunc D. Jacobus dixit: "DD. Romani, vadatis, quia ante vesperas habebitis hominem vobis gratum." Et dedit unum scriptum D. Massilliensi, ubi erant multi prelati conscripti, inter quos erat archiepiscopus Barensis, et mandavit sibi ut faceret illos prelatos vocare, ut statim coram collegio comparerent. Tunc ego, respiciens per fenestrellam, vidi familiares cardinalium recolligentes raubas cardinalium. Tunc fui ymaginatus quod esset papa de novo creatus, sicut jam erat, et hoc facto firmavimus fenestrellam.

13. Et ivimus una cum Bandarensibus et aliis Officialibus Urbis ad loquendum populo de grata responsione DD. cardinalium, et illi magis clamabant, "Romano, romano lo volemo," et aliqui clamabant [48] "Romano o italiano", sed serant pauci. Nos videntes quod non potuimus illos sedare, reintravimus cameram, et illi magis stridebant, "Romano, Romano, Romano lo volemo," et aliqui o italiano."

14. Stantibus nobis, videlicet, D. Massilliense, D. Tiburtino et me in camera ubi nunc jacet Dominus noster papa, post intervallum modici temporis, et Romanis vociferantibus, "Romano lo volemo si non cha tutti li occidemo." In tanto venerunt Bandarenses et alii Officiales Urbis, et quasi plorando dicentes: quomodo romanos voluerunt eos occidere, p[ro eo quod non expediebant se cardinales, et nec habebant Romanum, quasi dicentes quod ipsi erant seu essent in culpa, et nisi haberent Romanum, quod de manibus eorum evadere non valerent, et ideo rogabant D. Massilliensem ut, pro Deo, si vellet evitare istud periculum, quod in tanto iret ad DD. cardinales, et supplicaret eisdem, primo de expeditione, secundo quod compatirentur civitati Urbis ut darent eis unum Romanum, quod aliter tam ipsi cardinales quam ipsi Officiales essent in periculo personarum.

15. Et tunc D. Massiliensis, qui habebat majorem timorem quam verecundiam, volvit se ad D. Tiburtinum et ad me et dixit: "Vadamus ad supplicandum de hiis que volunt DD. mei romani." Et interim prelati dicti per DD. cardinales per cursores fuerunt vocati, et aliqui ipsorum fuerunt propter talem vocationem disrobati, credentes romani alterum ipsorum esse in papam electum, sicut fuit abbas Cassinensis [Pietro de Tartaris].

16. Et vero, tunc cum Bandarensibus et aliis Officialibus Urbis ivimus et aperuimus fenestrellam, et D. Massilliensis fecit ad se vocari cardinales. Et in hoc erat tantus rumor, "Romano lo volemo, romano, romano," quod unus non poterat alium audire. Et veniebant cum isto impetu usque ad conclavis fenestrellam, ubi nos prelati eramus, dicentes, "Cha si non le avemo Romano, cha tutti le occidemo." Tunc ego, iterato per fenestrellam respiciens, vidi familiares cardinalium, non solum aliquam recolligere rau[49]bam, sed cortinas lectorum, et tunc firmavi magis in mente mea quod esset novus papa creatus.

17. Et in hoc venerunt ad fenestrellam quatuor cardinales, inter quos erant DD. Florentinue et Jacobus de Ursinis, et post eos D. Gebennensis. Et D. Massilliensis dixit, "Reverendi domini mei, pro Deo expediatis vos, et compatiamini huic civitati, quod eligatis aliquem romanum. Et cum hoc erat tantus rumor populi: "Romano lo volemo," quod nemo posset considerare. Et tunc, D. Jacobus de Ursinis posuit se ad fenestrellam, et dixit, "Audite, audite me, Romani, si ante vesperas non habebitis hominem vobis gratum, tayllate me tuti seu pechi." Et tunc alii magis clamabant, "Romano lo volemo." Et tunc D. Gebennensis, qui erat post eos, dixit, "Romano, romano!" Et in istis supervenit D. Barensis, qui jam erat electus, prout dicebatur, sed ipse, ut credo, penitus ignorabat, et ratrahebat magis eos, ne facerent tantum tumultum, et illi magis et magis clamabant: "Romano Romano." Et tunc, tam nos prelati quam officiales videntes non posse istis rumoribus resistere, firmavimus conclavis fenestrellam, et venimus ad colloquendum populo de grata responsione DD. cardinalium, et in hoc magis clamabant: "Romano, romano." Et tunc reintravimus cameram, et dimisimus eos cum clamoribus et vociferationibus supradictis. Et in hoc prelati vocati pro majore parte se in camera paramenti convenerunt, et quilibet considerans de se ipso, ad quid esset vocatus. Et aliquis prelatorum romanorum qui erat ibidem, credebat se esse in papam omnino electum. [Other accounts of the cedula suggest there were four or five names on it in total.]

18. Istis romanis sic vociferantibus, "Romano, romano," et de electione D. Barensis adhuc erat ignotum, licet aliqui et ego aliquid audiveramus. D. Massilliensis, cum istis prelatis vocatis, intravit ad mensam et primus fuit D. Barensis, secundus D. Ulixbonensis [Agapito Colonna], tertius D. Massiliensis, quartus abbas Cassinensis [Pietro de Tartaris], et alii prelati vocati, et aliquis prelatorum romanorum in mensa existens, cum credentia comedebat, credens se esse electum, et [50] D. Tiburtinus et ego ascendimus cameram nostram ad comedendum.

19. Nobis duobus vero pransis, dimisso in camera superiori D. Tiburtino, descendi, et repperii istos in mensa, et confabulabantur aliqui ex istis mecum dicentes: "D. Tudertine, ad quid sumus vocati? scis?" Et ego incepi trufari cum eis, dicens, "Pro certo unus vestrum est papa." Et in hoc stamus male. D. Tiburtinus, qui jam descenderat ubi eramus dixit: quod "si non fuissemus ad custodiam conclavis, essemus vocati sicut et vos, et quilibet nostrum credet se fore electum sicut et vos creditis." Istis vero pransis, omnes ascenderunt ad cameram superiorem ubi nos eramus, exceptis DD. Barense et Massilliense, qui remanserant in camera inferiori.

20. Stantibus istis prelatis sicut superius, ego jam perpendebam quod D. Barensis erat electus et tunc descendi et dixi D. Agapito de Columpna, "Ego volo incipere honorare D. Barensem, quia credo ipsum esse electum, pro eo quod D. Massilliensis multum honorat eum." Et tunc descendi, et incepi sibi loqui, et per verba sua comprehendi quod ipse aliquid senciebat de electione, et jam de hoc murmurabatur in populo, et propter hoc venerunt ad frangendum conclave, dicentes: "Cha traduti simu, cha non avemo romano." Et aliqui dicebant, "Occidamus eos, prout audivi a multis, et in hoc iterato reascendi cameram ubi erant dicti prelati, dimisso inferius D. Barense.

21.Audientes et videntes cardinales rumorem populi clamantis una voce: "Mora, Mora," dixerunt ad D. S. Petri, prout audivi; "Si tu non liberas nos, omnis mortui sumus." Et tunc, per violentiam imposuerunt sibi mantum, et intronizaverunt eum in altari, et ibant ad reverentiam ipsius. Et unus cardinalis fecit se ad fenestram, dicens" "Annuntio vobis gaudium magnum, quia habemus papam, D. S. Petri." Et in hoc fregerunt murum, et iverunt ad reverentiam ipsius, et ille clamabat, "Ego non sum [51] papa, sed alter est." Et non nominavit personam. Et tunc, aliqui cardinales timentes de ista collusione, exierunt conclave non per portam, et fuerunt per violentiam capti, et cum verbis et verberibus oportuit eos conclave reintrare semivivi.

Stantibus istis rumoribus, et dicebatur quod D. S. Petri erat papa. Tamen in populo multi murmurabant, quod vero ego dixi illis prelatis qui erant in camera superiori, et vocatis de mandato collegii, "Vultis venire ad exhibendum reverentiam D. S. Petri?" Illi dixerunt: "Non est tempus, quia nimis est de pressura." Tunc ego dixi, "Ego pro me volo ire." At descendi ad cameram ubi erat D. Barensis, et invemi eum totum solum, quia D. Massilliensis auffugerat, et fuit captus in via juxta castrum S. Angeli.Et dixi D. Barensi: "Vis venire ad reverentiam D. S. Petri?" Et ille dixit: "Vadamus." Et tunc ipse et ego volentes exire cameram ubi nunc jacet ipse, et eramus quasi in hostio, supervenit frater meus consobrinus, nomine Petrus de Veneraneriis, qui ista viderat et dixit: "Non vadatis, quia est ibi tanta pressura quod nemo potest intrare." Et tunc volvit se ad me et dixit, "Quid faciemus?" Et dixi, "Reintremus cameram, et expectemus momentum." Atque ego onorabam eum tantum credens michi ipsum habere propitium atque gratum.

23. Stantibus nobis quasi per . . . . . . . iterato dixi: "D. Barensis, bene poterimus nos ire et sustinere pressuram sicut alii." Et tunc dixit, "Vadamus." Et dum ipse et ego in eundo eramus, quasi in medio camerae paramenti, tunc supervenit infelix ille frater meus Antonius, et traxit me ad partem, nolens quod D. Barensis audiret, et dixit: "Non vadatis, quia D> S. Petri non est papa, et totus populus clamat." Et ego dixi, "Quomodo scis?" "Quia audivi ab eo dicente , 'Non sum papa, sed alter est.'" Et ego tum volvi me ad D. Barensem, et dixi, "Audistis quod dixit Antonius ille?" Tunc vocavi eum, et dixi sibi illa verba quae dixit michi. Et istis auditis, reintravimus cameram, ipse et ego, quia [52] nemo erat cum ipso, et alii prelati de palatio jam recesserant, propter timorem populi qui clamabant: "Non habemus romanum, morano morano."

24. Stantibus istis sic et videntibus romanis, quod D. Sancti Petri non erat papa, et jam dicebatur de D. Barense in populo, et communiter clamabant: "Non le volemo." Iverunt aliqui romani, et fregerunt hostia companalis S. Petri, et pulsaverunt campanas ad sturniam [This actually happened at the time of the First Mass, shortly after dawn, according to the Canon of St. Peter's, not after lunch], ut omnis traherent et viderent quod non habebant romanum. Et tunc quatuor cardinales, videlicet Lemovicensis, Pictavensis, Vivariensis et de Alvernio [Pierre de Vergne] projecerunt se per unam cameram de palatio in aliam cameram inferiorem, et fuerunt inventi per aliquos romanos, e per aliquos officiales cum verbis et forte verberibus fuerunt in palatio reducti.

25. Clamantibus istis sic existentibus, et romanis sic vociferantibus, "Cha tradicti simi," stridentibus et murmurantibus, et domino Barense tunc et me existentibus in logio inferiore palatii in angulo, et tunc supervenerunt Bandarenses et aliis Officiales Urbis, territi et mutati in facie, et traxerunt me modicum ab el, ita quod bene poterat, si non omnia, aliqua audire, et dixerunt, "Domine Tudertine, esset bonum quod iste D. Barensis veniret et renunciaret in populo, et pro certo venerent dispositi ad capiendum eum." Tunc ego incepi ridere et finxi me longius ire, et nichil scire de electione sua. Et dixi eis: "Domini, quid vultis? quod iste renuntiet? Scitis vos pro firmo quod sit ipse electus?" Et illi responderunt, "Nichil aliud scimus, nisi quia dicitur, et D. S. Petri dicit quod ipse non est papa." Et tunc ego dixi quasi dirridendo eos, "Domini, videte quid facitis, bene debet sufficere quod fecistis. Vos nescitis pro certo quod iste sit electus, et vultis eum vituperare et conducere ad renunciandum illud [53] quod non habet? Vultis vituperare unum archiepiscopum notabilem, unum locum tenentem Vice Cancellarii, unum nobile de Neapoli, unum famosum hominem, , et nescitis pro firmo de electione sua? (Tamen ego unum bene sciebam.) Videte quid facitis? Pro Deo cogitetis et non adetis malum malo et peccatum peccatis, et si sciretis pro firmo, vos Domini possetis facere quid placeret." Et ista non fuerunt verba mea, sed sicut fuissent angli ita confusi et cum rubore sine aliquo alio verbo recesserunt a me. [In other words, he made the whole conversation up in his head. How often in this 'deposition' does he do this?]

26. Ipsi vero sic recedentibus, ego dixi Domino nostro: "Auditis quid dixerunt illi?" Qui audierat in parte, et ille dixit, "Quid dixerunt?" Et ego recitavi sibi verba dicta per eos, et ipse dixit, "Non cognoscat me bene, si teneret mille spatas ad collum meum non renunciarem." Et cum ego recitavi postea ista verb D. Gebennensi, ridebat ita fortiter quod est mirum tantum gaudebat de responsione.

27. Rumoribus istis sic stantibus, cardinales conclavi recesserunt, et in eodem conclavi erant disrobati, pro eo quod non habebant romanum. Et aliqui intraverunt castrum S. Angeli, quinque videlicet: DD. Lemovicensis [Jean de Cros], de Agrifolio, Pictavensis, Vivariensis et de Albernio [Pierre de Vernhio]. D. Gebennensis ivit Zagarolium, D. Sancti Angeli ivit ad castrum Ardee, D. Sancti Eustachii ivit cum D. de Ursinis ad castrum suum Vicovarii. Alii iverunt ad domum eorum , et D. de Britania [Hughes de Montelais] propter hoc in domo sua fuit multipliciter disrobatus.

28. Quum D. Gebennensis ivit Zagarolium, dixit Lelo de Cancellariis et aliis familiaribus D. Agapiti [Colonna] cujus erat castrum Zagaroli, secundum quod audivi ab eis, ad quod ivit quum erant rumores, quod romani non contentabantur de D. Barensi: "Vadatis, et trahatis eum ad vos, in quantum potestis, quia gaudeo multum, propter D. Agapitum quia si deberet esse salvus, ipse [54] erit cardinalis, et si poteatis eum liberare, vos liberabitis hodie ecclesiam Dei."

29. Istis clamoribus sic durantibus et Officialibus sic recedentibus a nobis, dixit Domino nostro, "Pro certo venient, et occident vos." Tunc mandavi fratri meo Elelo de Cancellariis predicto , qui venerat de mandato D. Gebennensis: "Vadatis et videatis si esset locus quod possumus exire de palatio isto et intrare per domum D. Johannis de Baro, et exire per portam et in versus pontem quia per viridium non possumus, cum totum est plenum gentibus. Amodo iste est papa, oportet quod nos salvamus eum, quod ipsi vadant eum petendo." Et tunc infelix frater meus et dictus Lelus iverant, et reddierunt dicentes: quod nullo modo possumus exire quin simus capti.

30. Tunc dixi Domino nostro, "Isti romani occident nos. Entremus cameram secretam et condemus nos bene, quia isti venient ut occident nos. Et mandavi fratri meo et dicto Lelo, et aliis consanguinibus fratribus et nepotibus meis, quod irent ad requirerent omnes amicos et consanguineos meos, quod facerent propisto sicut pro persona mea, quia sum ita contentus sicut ego essem electus. Et hoc faciebam, primo, quia non offendebam Deum; secunduo, credans iplsum habere propitium michi et meis. Et ita fecimus, et intravimus cameram secretam. Tamen ipse non ostendebat timorem.

31. Et frater meus et dictus Lelus et alii mei amici ita quisiverunt omnes amicos et consanguineos meos, sicut ego fuissem electus. Ymo, auvidi a dicto Lelo quod aliqui romani fecerunt consilium dicentes, "Vadamus et capiamus eum, et si non renonciat, occidamus eum; et si renonciat, faciamus quod D. S. Petri faciat eum cardinalem." Romanis sic stupefactis, et pro majori parte recedentibus, quidquid gallicos et ultramontanos inveniebant disrobabant ut volebant eos occidere, dicentes: "Cha traditi sumu, cha non avemo romano." Post vero D. S. Petri fuit ex[55]tractus de capella, et portatus ad cameram ubi niunc jacet D. N. Papa. Et ego ivi et obviavi ei quum portabatur, et tunc ille dixit michi: "Domine Tudertine, ego non sum papa, sed alter est, et domini mei cardinales confunderunt me, dirriserunt et vituperaverunt." Tunc dixi: "Domine mi, pro Deo non dicatis, ymo, ipsi hodie imposuerunt coronam capiti vestro, quod per totum mundum predicabitur cum D. S. Petri hodie liberavit fratres suos a tali occasione, hodie liberavit populum suum ab inoxia sanguinis." Et confortavi ipsum in quantum potui, et ipse remansit in camera, et post modicum fecit ad se vocare Dominum nostrum, qui adhuc erat in camera secreta ubi posueram eum, et omnibus de camera recedentibus, stetit cum eo per spatium, et postea fecerunt collationem, et D. S. Petri remansis in palatio illo sero.

32. Et quia rumor erat in civitate de electione D. Barensis, illo sero cum amicis et consanguineis fecimus custodiri palatium, et facere escubias circum circa, timentes furorem romanorum qui male contentabantur de isto. Et quia timor erat, Dominus noster misit pro D. Agapito [Colonna], ut veniret ad eum. Et D. Agapitus venit pro securitate sua, et jacuit ibi nocte in papatio in lecto meo.

33. Die lune [actually it was Friday, April 9] de mane, veniente D. S. Petri tanquam cardinalis, misit ad omnis cardinales ut placeret eis ad palatium convenire. Et D. Agapitus [Colonna] misit multotiens ad D. Florentinum [Pietro Corsini], ut veniret. Et esset primus, et nullus audebat venire propter tumultum populi. Tamen tot vicibus fiut missus quod primo venit D. Florentinus, secundo venit D. Majoris Monasterii, et subsequenter omnis cardinales qui erant in Urbe, exceptis illis qui erant in Castro S. Angeli [in other words, there were six cardinals at the Vatican, four were outside the City and six were in the Castel S. Angelo].

34. Omnibus vero in palatium existentibus, miserunt ad illos de Castro quod venirent ad illos. Illi videntes quod erat maxima [56] congregatio gentium, et maximus tumultus populi, dixerunt quod dubitabant venire, et miserunt in scriptis voces eorum, et commiserunt eas dominis cardinalibus, et istis sic stantibus, D. N. mandavit D. Agapito quod iret ad Zagarolum, ad reducendum D. Gebennensem [Robert of Geneva], sed primo conduxit D. de Luna ad palatium, qui noluit sine ipso venire. Prout audivi ab ipso D. Agapito, dixit sibi quod iste [Barensis?] erat verus papa.

35. Eodem mane [Friday, April 9], rumor erat in palatio, quod in capitolio erat maximus tumultus populi dicentis: quod non volebant D. Barensem tunc papam. Et cardinales qui multum timebant, dixerunt michi ut mitterem ad Capitolium ad sciendum veritatem. Et misi fratrem meum, et dixit quod fuerat aliqua latercatio, sed tunc erat sedata.

36.Cardinales existentes in palatio non erant contenti de responsione cardinalium existentium in Castro, iterato et iterato tam ex parte sua quam ex parte populi. Miserunt ad eos ut personaliter, cum omni securo conductu, se ad palatium convenirent. Et in hoc Cardinalis Majoris Monasterii [Gérard du Puy, OSBClun.] multum laboravit. Et tunc ipsi deliberaverunt venire, et venerunt.

37. Ipsis venientibus de Castro, se in cappella convenerunt cum aliis, et stantibus omnibus in cappella, cardinales mandaverunt michi quod ordinarem cum officialibus Urbis, et permitterent eos solos stare in cappella, cum D. Johanne de Baro, Subdiacono Papae, et duobus clericis de capella. Et sic factum et ordinatum fuit.

38. Clausis januis, et omnibus aliis exeuntibus de cappella, cardinales tenuerunt consilium, et deliberaverunt, prout audivi, intronizare eum tanquam verum et Dominum nostrum papam. Et per spatium stantibus in cappella, fecerunt D. N. ad se venire, et ipso veniente, et clausis januis cappelle, intronizaverunt et posuerunt eum in altari Te Deum laudamus alta voce cantando, et omnis iverunt, prout audivi, ad reverentiam ipsius, et, hoc facto, janua fuerunt apertae, et totus populus qui potuit et in[57]trare voluit ivit ad reverentiam ipsius. Hoc facto, et populo ad reverentiam eunte, papa in camera sua cum omnibus cardinalibus cum maximo festo et gaudio reintravit, et remansit in camera et cardinales recesserunt.

39. Die sabbato veniente [Saturday, April 10], D. N. celebravit in cappella sua secreta, et postmodum ivit ad aliam cappellam ad audiendum Missam cum nota, et ibi omnes cardinales affuerunt qui erant in Urbe, excepto D. S. Petri, qui erat infirmus. Et dicta messa, cameram cum cardinalibus intravit, et ibi stetit cum eis in consilio per horam, cum maximo festo et gaudio. Et postmodum cardinales recesserunt, et aliqui secum in prandio remanserunt.

40. Eodem die, D. Agapitus [Colonna] redit de Zagarolo, ubi D. Gebennensis {Cardinal Robert of Geneva] erat, et retulit D. N. quomodo D. Gebennensis promiserat omnino nocte sequenti se venturum, et quomodo dixerat sibi: quod iste erat verus papa, et jactabat quoniam ipse fuit causa creationis suae. Et illa nocte D. Agapitus remansit in palatio.

41. Die dominica [Sunday, April 11, 1378, Palm Sunday] in mane veniente, D. Gebennensis venit et fecit reverentiam D. N., et facta reverentia dimisso papa inferius descendit ad cameram meam, et ibi, dum papa celebravit in cappella secreta, fecit collationem, et ostendit D. Agapito et mihi unum valassum quem volebat donare D. N. papae.

42. Ipso in cappella secreta celebrato, et volente ire ad capellam ad audiendum Missam cum nota, D. Gebennensis, D. Agapitus, et ego alii descendimus et expectavimus quando ipse exiret de cappella. Et ibat ad aliam cappellam. Tunc D. Gebennensis supplicavit sibi ut reciperet illum anulum et portaret amore suo. Et papa nullo modo volebat recipere, dicens: "Quomodo ab uno paupere nobili recipiamus anulum, cui debemus multa alia donare?" ET tunc D. Agapitus et ego tantum fecimus quod recepit. Et D. Gebennensis satis de hoc fuit gavisus. Et anulus valebat, prout dixit D. Agapitus, IIIIc [400] florenos, et fuerat matris suae.[58]

43. Papa venit in cappellam, et D. Gebennensis et omnis cardinales fuerunt cum eo, et dicta Missa reintravit cameram, et stetit per horam in consilio cum cardinalibus, et D. Gebennensis remansit in prandio. Et aliqui alii cardinales et alii recesserant, et semper cuum erant cardinales, in Missa et in prandio a D. N. benedictionem recipiebant cum omni reverentia debita et solita supremis pontificibus exhiberi.

44. Post dies, venit D. S. Angeli [Guillaume Noellet] et D. S. Eustachii [Pierre Flandrin] cum D. Ursinis, et exhibuerunt reverentiam D. N. et fuerunt in Missa et in prandio cum eo, et receperunt benedictionem cum omni solita et debita reverentia ab eo, me ista vidente, quia tunc eram maximus magister cum eo, sed postea non novi hominem.

45. Post hoc vidi D. N. in die Palmarum [Sunday, April 11, 1378], et me sibi assistente, et omnis cardinales alii receperunt palmam de manibus suis, et aliqui sacram communionem cum solita et debita reverentia. Et eodem mane D. Camerearius [Guillaume d'Aigrefeuille, OSB] presentavit sibi unam caxetam plenam anulis, quos dicebat valere XX millia florenum.

46. Postea, in die cenae [Holy Thursday, April 15, 1378] omnis cardinales affuerunt, et Sacram Communionem de manibus suis receperunt, et in palatio comederunt parati, prout moris erat tempore aliorum pontificum. In die Veneris [Good Friday, April 16] et in Sabbato Sancto, papa celebrante, omnis affuerunt cardinales qui erant in Urbe, excepto D. S. Petri, qui non potuit equitare.

47. Item, in die Paschae {Easter Sunday, April 18, 1378] Item, in die Paschae cum omni solemnitate, ipso celebrante, cardinales in sua Missa affuerunt, et coronaverunt eum cum tiara, et aliis ceremoniis et solemnitatibus, et ipso coronato, tam cardinales quam alii prelati exeuntes in Urbe cum equis coopertis de albo ad S. Johannem equitaverunt, et ibi cum scorariis et aliis ceremoniis posuerunt. Postea cum omnibus istis ad S. Petri palatium redierunt.

48. Postea venit D. Ambianensis [Cardinal Jean de la Grange, OSB], et fecit sibi reverentiam [59] debitam, et vidi D. N. facientem consistoria publica et privata, et DD. cardinales ire ad reverentiam ipsius, ut moris est, et vidi cardinales dantes rotulos pro familiaribus et aliis suis. Vidi eos facientes promotiones. Vidi cardinales petentes beneficia et promotiones, tam pro seipsis quam pro suis. Et vidi unum familiarem D. Ambianensis et alium D. Gebennensis magistros hostiarios istius Domini, et exercentes officium. Audivi quod D. de Britania [Hugues de Montelais] habuit unam ecclesiam in partibus suis, et Dominus S. Eustachii [Pierre Flandrin] habuit aliam pro aliquo suo, et omnes quasi cardinales habuerunt promotiones et beneficia. Et D. Mediolanus [Simon de Borsano] habuit in commendam abbatiam S. Petri de Perusio et adhuc habet. Vidi D. N. tenentem consistorium secretum et publicum, in quo promovit D. Glandatensem {Bertrandus Atgerius] ad episcopatum Hostiensem. Audivi quod ipse Hostiensis postea tenuit et fecit in quatuor temporibus ordinationes generales. Audivi in Missis cardinalium fieri colectam pro D. N. Urbano. Audivi a multis cardinalibus nominare D. Urbanum papam VI um.

49. Post haec, quia ego fueram vicarius D. Gregorii, XIX annis dum erat in minoribus in beneficiis quae tenebat in Urbe, videlicet, in ecclesiis Lateranensi, S. Mariae Majoris et S. Mariae Novae, et dum vixit in papatu auctoritate apostolica fui ibidem vicarius suus, et ipso mortuo officium meum spiravit, et non placebant michi mores canonicorum ecclesiae Lateranensis, rogavi D. S. Angeli [Cardinal Guillaume Noellet],cui erat aliqualis cura commissa in dicta ecclesia Lateranensi, ut, si audiret aliquid de me, quod impediret ut non remanerem amplius vicarius in dicta ecclesia Lateranensi. Una die, stantibus quasi omnibus cardinalibus in palatio, actum fuit de illa materia. D. S. Angeli et alii DD. mei cum quibus multum eram conversatus, voluerunt ut ego ibidem vicarius remanerem, et exeunte D. S. Eustachii [Cardinal Pierre Flandrin] de palatio, cujus eram vicarius, cum maximo gaudio nuntiavit michi dicens: "D.N. facit te vicarium hodie in Lateranensem Ecclesiam, et in aliis ecclesiis quas tene[60]bas." Et simile dixit michi D. S. Angeli, cujus etiam vicarius eram. Et ego dixi: "Displicet michi, et vos non debuistis consentisse postquam ego nolebam." Et illi dixerunt, "Nos fecimus pro meliori, ut habeas introytuim cum D. N. et tanquam officialis possis ei loqui quia ipse diliget te, et faciet tibi bonum." Credo quod ubi isti erant domini mei, quorum eram vicarius, quod si credidissent istum non esse verum papam, quod non decepissent me in isto non petente, et crediderunt pro firmo quod, consideratis omnibus, D. noster debuisset me et meos habere specialiter recommendatos.

50. Post hoc audivi et vidi cardinales omnis petentes licentiam ab isto D. N. eundi Anagniam ubi erat per D. Gregorium S. m. ordinatum facere residentiam in estivo, et tam per ipsum quam per cardinales erat facta provisio in eadem. Et Dominus Noster etiam ordinavit ire ibidem in estive, et propter hoc remansit solus, pro eo quod omnis cardiales, excelpto D. S. Petri, ac etiam Camerarius D. papae cum tota rauba accesserunt ibidem [Highly inaccurate. Only three cardinals were allowed to go to Anagni, in June, and the Italian cardinals went with Prignano to Tivoli, where they remained with him until the end of July.]

51. Post ista etiam vidi comitem Casertensem, archiepiscopum Cusentianum [Joannes de Camerino], et certos alios venientes Romam ambaxiatores ex parte dominae olim Reginae de Neapoli [Queen Joanna, who in fact repudiated Urban VI] et offerebant totam forciam ex parte sua et, prout dicebatur, domina Regina misit sibi partem census regni Apuleye. Vidi D. Massilliensem [Guillaume de la Voult] translatum ad ecclesiam Valentinensem [April, 1378 by Urban; June 1, 1379, by Clement VII], et fratrem [Aimarius de la Voulte, Bishop of Grasse] ad ecclesiam Massilliensem [April 28, 1378 by Urban; June 1, 1379 by Clement VII]. Vidi maritum Regine, comitem Fundorum [Onerato Cajetano], Patriarcam qui nunc est cardinalis adorare istum, et exhibere sibi reverentiam tanquam papae et remanere in prandio et in Missa cum eo, non semel sed pluries.

52. Audivi et vidi stantibus cardinalibus in Anagnia rescribentibus D. N. pro beneficiis, gratiis, promotionibus et aliis factis eorum et familiarium eorum.[61]

53. Stantibus istis sic, et cardinalibus existentibus in Anagnia et papa in Roma, cardinales scribebant quod dignaretur ire Anagniam et ibi ordinare ea que essent ordinanda pro statu ecclesiae universalis. Et dum papa erat in dispositione eundi Anagniam supervenerunt nova, prout audivi, quod si contingeret eum ire, quod esset captus ab eis et a comite Fundorum. Et tunc, istis auditis, prout audivi, deliberavit ire Tibure et non Anagniam, et ivit Tibure solus sine aliquo cardinale, quia D. S. Petri, qui remanserat in Urbe, non poterat equitare. [not true: see next paragraph]

54. Euntente ipso Tibure et mittente ad eos cardinales plures et diversos ambaxiatores, et illi renuentes ad eum scribendo, prout audivi, semper tanquam D. N. Pro gratiis et beneficiis, cum Tibure venire nolebant, sed DD. Florentinus [Pietro Corsini], Mediolanus [Simon de Borsano] et de Ursinis Tibure venerunt, et stantibus in Tibure, D. N. misit ad cardinales de Anagnia D. Agapitum [Colonna] et certos alios prelatos, et audivi ab ipso D. Agapito: quod illi colectas faciebant pro D. N. in Missa, sed non ab omnibus et quasi omnes nominabant ipsum papam.

55. Illis nolentibus redire et superveniente conflictu romanorum per Gascones dato juxta Romam ad pontem Salarium, Gascones et Britones erant in Compania, et D. N. et curiales timebant in Tibure II c [200] lanceas et centum pedites armatos pro custodia D. N., curialium et servitutis. Ac ibi venit D. Carrulus pro Regina tanquam ambaxiator, et tractabat concordiam pro parte Regine inter D. N. et cardinales existentes in Anagnia, quia quatuor erant tunc in Anagnia [Tibur is meant], videlicet Florentinus, Mediolanus, S. Petri et de Ursinis, et cum istis quatuor D N. in Tibure fulium imperatoris [Wenceslaus, King of the Romans] confirmavit. [So the Cardinal S. Petri was able to travel, and was in Tivoli after all. He did not, as stated in § 53, remain in the City.] [62]

56. Item, me existente in Tibure, et dictis cardinalibus in Anagnia, vidi D. Agapitum de Columpna presentantem unam litteram D. N. quam scribebat eidem D. Agapito D. Gebennensis [Robert of Geneva], ubi erant duae supplicationes pro permutatione duorum familiarium ipsius. Et tunc D. N. incepit ridere et dicere: "Primo dicunt quod non solum [sum] papa[m], et ex illo capite tota die petunt a me." Tamen concessit, et tota die concedebat eisdem.

57. Dum dicti quatuor cardinales erant in Tibure, D. N. faciebat consistoria cum eis, sicut de mandato suo. Postea tres ipsorum, videlicet DD. Fkirebtubus, Mediolanus et de Ursinis iverunt ad loquendum cum cardinalibus existentibus in Anagnia pro concordia facienda, et, prout audivi, fuerunt in . . . . . . . ad loquendum cum tribus eorum, sed de cetero ad D. N. non redierunt.

58. Postea D. N. venit Romam et descendit ad S. Mariam Majorem, quia Castrum S. Angeli tenebatur per adversarios, et deinde ivit ad S. Mariam in Transtiberim, et ibi stetit donec castrum pervenit ad manus romanorum.

59. Postea cardinales qui erant in Anagnia, iverunt Fundis et ibi, prout audivi, elegerunt D. Gebennensem in papam [September 20, 1378], sed potius in antipapam. Et D. N. in S. Maria de Transtiberim creavit et fecit XXVIIII cardinales [September 18, 1378: see Eubel I, 23-24.], inter quos fuit D. Agapitus de Columpna, qui omnis acceptus et venire recusabat, allegando quod nolebat se intromittere, sed volebat stare in pace. Tamen semper dicebat: istum esse verum et verissimum papam pro eo, quod quasi ab omnibus cardinalibus audivit, tam in Urbe quam in Anagnia: istum esse verum papam. Nolente venire D. Agapito, cec acceptante, post multas litteras scriptas et multos nuntios missos ad eum de mandata D. N., oportuit me ire ad eum, et me in Zagarolo existente, ipse convocavit consangui[63]neos suos et consuluit eos quid esset facturus: aut venire Romam, aut remanere ibidem. Et habito de suis consilio ab eis, bona facie dixit michi: "Cras de mane respondebo tibi." De mane quasi in aurora, dum eram in camera, et dicebam Laudes, unus venit ex parte Domini, quod irem ad eum. Tum ipse postquam fuit pronunciatus semper stetit sine anullo et nullum actum episcopalem exercebat. Me eunte ad eum incepit plorare et dixit michi, "Domine Tudertine, ego confido de te tanquam de me ipso, isto mane celebravi et juro per isto evangelio Dei, quod ego teneo, reputo istum Urbanum verum et verissimum papam, sed pro nunc non intendo intrare mare magnum." Statim istis dictis, recessi ab eo et omnia Domino nostro per ordinem reportavi.

60. Post hoc, romani miserunt ambaxiatores eorum ad dictum D. Agapitum, quod contemplatione populi ipse deberet acceptare et Romam venire. Et super hoc venerunt ambaxiatores Imperatoris, et et miserunt ad eum ex parte Imperatoris. Et tunc ipse acceptavit et venit Romam, et recepit capellum, et stetit statim tanquam cardinalis, et D. N. tam cum ipso quam cum aliis facit consistoria publica et secreta et privata, prelatos et restituit et facit promotiones. [Agapitus Colonna was made Cardinal Priest of S. Prisca. He died in early October, 1380.]

61. Vidi etiam ad istum Dominum ambaxiatores regnorum Ungarie, Angliae, Arigonie, dominorum de Mediolano, omnium civitatum Tusciae, Januentium, Venetiarum, adorare eum tanquam papam, summum pontificem et verum papam.

62. Post, D. Gebennensis [Robert of Geneva] seu antipapa cum cardinalibus suis, prout audivi, recessit de Fundis et ivit versus Neapolim cum cardinalibus suis. Quando appropincavit Gaietam, Gaietani nolebant eum recipere, dicentes: quia credebant in D. Urbanum qui erat verus papa. Postea ivit Neapolim, ubi a populo fuit [64] pessime receptus ita quod oportuit eum cum suis cardinalibus Castrum Ovae, ubi erat Regina, intrare, et quia Regina mandabat populo ut obedirent et illi, ullo modo obedire voluerunt. Et videns D. Gebennensis [Pope Clement VII] quod ibi non erat bene receptus, intravit mare et ivit versus Avinionem, et, prout audivi, Regina locutus est populo Neapolitano, et dixit quod volebat sequi consilium eorum et ordinavit ambaxiatores ad ipsum Dominum nostrum pro concordia fienda, et papa recepit eos satis gratiose, Nomina ambaxiatorum sunbt ista: Comes Arianus, Comes Nolanus, Comes de Sancto Severino [Chancellor of Otto of Brunswick, and the new Count of Fondi. Onerato Cajetano had asked Urban to repay a loan of 20,000 florins contracted by Gregory XI, and in reply Urban deprived him of his title and property.] et Arriniratus (?). Et tantum steterunt in Urbe ad tractandum concordiam donec Regina habuit nova de viro suo, prout audivi, et tunc mandavit quod sine conclusione aliqua deberent ad eam redire.

63. Veniente marito Neapoli, ibi fecit novitatem et contra aliquas alias terras que possidebantur per amicos istius D. Urbani, et deinde guerra durat, et Deus per suam misericordiam provideat de remedio oportuni. Amen.

---

F. M. Steele, The Beautiful Queen. Joanna I. of Naples (New York 1910), 278-286. S. Baddeley, Charles III of Naples and Urban VI (London 1894), x-xiii. Urban excommunicated Queen Joanna on April 21, 1380.