Stephanus Baluzius [Étienne Baluze], Vitae Paparum Avinionensium Volume 2 (Paris: apud Franciscum Muguet 1693), columns 837-845:

Universis Christi fidelibus praesentes litteras inspecturis sanctae Romanae Ecclesiae Cardinales salutem et sinceram in Domino caritatem.

Quoniam nonnulli intrusionem detestabilem viri pestiferi Bartholomaei olim Barensis Archiepiscopi per violentiam et impressionem notoriam in apostolicam sedem intrusidamnabiliter defensare et electionem ac assumptionem de sanctissimo Patre et Domino Domino Clemente divina providentia Papa septimo ad apicem apostolicae dignitatis tam per nos quam per Reverendissimos Patres et Dominos ceteros sanctae Romanae Ecclesiae Cardinales duas partes et ultra et ejusdem Ecclesiae Cardinalium facientes canonice et sanctissime celebratam ausu temerario impugnare falsis assertionibus moliuntur, nos, qui intrusioni hujusmodi interfuimus, et de violentia et impressione nobis et aliis illatis, ipsa facti atrocitate sumus edocti, modum et formam violentiae, impressionis, et intrusionis praedictarum devotioni vestrae, ut vobis de ipsis veritas lpatefiat, praesentibus duximus referandum.

Dudum siquidem apostolica sede vacante per obitum fe(licis) re(cordationis) Domini Gregorii Papae XI, qui in Urbe decessit, nonnuli perditionis filii Bandarenses nuncupati et alii officiales urbis ejusdem affectantes quod Romana Curia in dicta urbe vel in Italia remaneret, et hoc non posse fieri nisi Romanus vel Italicus Papa fieret arbitrantes, diversis secretis et non secretis etiam majoribus et generalibus civium dictae urbis consiliis super modo ad hoc tenendo per eos ut Romanum vel Italicum in summum Pontificem possent habere in suo capitolio ad sonum campanae more solito celebratis, in quorum uno personaliter affuit vir pestifer supradictus, tandem, prout fama publica divulgabat, diabolico spiritu instigati decreverunt omnino quod Romanus vel Italicus summus Pontifex haberetur, et si hoc a nobis et Reverendissimis Patribus ceteris sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalibus tunc in dicta urbe existentibus, ad quos electio hujusmodi Pontificis pertinebat, per viam supplicationis obtinere non possent, nos et ceteri Cardinales praedicti ad hoc per ipsos cogeremur inviti. Et ut eorum hujusmodi scelestum propositum effectui manciparent, gentes quae ad custodiam nonnullarum portarum et pontium dictae urbis per praefatum Dominum Gregorium fuerant deputatae ab hujusmodi custodia amoverunt, alios, prout eis placuit, ad ipsam custodiam deputantes, et magnam multitudinem armatorum de castris circumuicinis ad dictam urbem venire fecerunt, saelpiusque cum magno numero civium inverecunde et importune petierunt a nobis et ceteris Cardinalibus antedictis congregatis in unum quod ante conclavis introitum pro electione hujusmodi celebranda clarificaremus eosdem quod Romanum vel Italicum eligeremus in Papam, adicientes quandoque quod alias de maximis scandalis et irreparabilibus periculis dubitabant, cum, ut dicebant, ad hoc volendum omnino coram civium viderent nimium sublevata.

Similia quoque verba nobis et eisdem Cardinalibus etiam sigillatim per cives notabiles dicta fuerunt, et dum equitabamus, nobis et familiaribus nostris publice dicebantur. Ac insuper nobilibus et majoribus dictae urbis, per quos verisimiliter furor populi poterat aliqualiter mitigari, sub poenis maximis mandaverunt ut infra tres dies urbem exirent, nec ad nostram et ceterorum Cardinalium requisitionem ipsius urbis notabiles officiales praedictae Ecclesiae existentes remanere, nec ad custodiam praedicti conclavis aliquos de nobilibus et majoribus civibus dictae urbis deputare aliquatenus permiserunt. Et licet nos et ceteri Cardinales praedicti praefatis pfficialibus saelpius dixissemus quod errores intolerabiles ex hujusmodi modis execrabilibus quos tenebant infallibiliter sequerentur, et quod si iis durantibus aliquis Romanus vel Italicus eligeretur in Papam, non esset Papa, sicque eorum affectibus quibus praedictam curiam optabant habere contrarium sequeretur, eosque requisissemus ut a talibus abstinerent et armatos praedictos recedere facerent, ne rumores in populo incitarent, desisterentque ab eorum consiliis quae populum inflammabant, et concives eorum taliter ordinarent quod ab scandalis abstinerent, ipsique, ut cautius nos deciperent, secundum formam juris juramenti interpositione promisissent nos bene et fideliter tenere securos et a quacunque impressione et violentia praeservare, tamen caeca cordis cupiditate seducti in eorum hujusmodi maligno proposito perseverantes, omnino juramentorum ipsorum religione contempta, contra promissionem hujusmodi damnabiliter venientes, et asserentes se non posse tumultum populi coercere, quod nedum nos, sed nec etiam se ipsos poterant defensare.

Die qua conclave intravimus tantam multitudinem populi pro majori parte armis offendibilibus muliti per pontes ad plateam sancti Petri dicate urbis accedere permiserunt quod nos et ceteri Cardinales praefati ad palatium Sancti Petri, in quo dictus Dominus Gregorius Papa tempore sui obitus habitabat, et in quo praedictum conclave extitit ordinatum, propter multitudinem hujusmodi potuimus vix intrare. Et illo sero dum nos et ceteri Cardinales praedicti in praefato conclavi essemus, quidam se capita regionum dicentes supervenerunt ibidem, et importune intrantes conclave praedictum cum quibusdam armatis, nobis et dictis Cardinalibus similem illi quam praefati officiales nobis et eisdem Cardinalibus fecerant requisitionem fecerunt, adicientes finaliter quod nisi eis aliter declaremus in specie quod imnino eligeremus Romanum vel saltem Italicum, taliter populum videbant dispositum quod mortis pericum nullatenus evitare possemus, praefatique armati non permiserunt quod nocte illa portae palatii clauderentur et quod porta dicti conclavis, ut est solitum fieri, muraretur; dictumque palatium taliter occuparunt et vallarunt per girum quod nullus, praesertim ex nostris servitoribus, sine eorum licentia intrare potuit vel exire. Et quidam ex eis subtus ipsius conclavis solarium existentes, et praefatum percutientes solarium, ac quasi tota nocte vociferantes clamabant: Romano lo volemo o Italiano.

De mane vero cum nos et dicti Cardinales Missam audiremus ibidem, inceperunt validius et altius exclamare ac adeo quod vix poteramus intelligere celebrantem. Et dum nos congregassemus pro deliberatione habenda quid esset agendum, campanae capitolii et Basilicae Sancti Petri, quae dicto palatio est vicina, inceperunt pulsari ad sturnum, ut eorum utamur vocabulo, eo videlicet sonitu quo populus consuevit ad arma vocari. Et tunc populus cum magno furore altius exclamabat: Romano lo volemo o al manco Italiano. Demum autem cum per nonnullos tam ultramontanos quam Romanos ad custodiam dicti conclavis positos nobis et dictis Cardinalibus dictum fuisseet, quod nisi confestim de Romano vel Italico electio fieret, prout per dictum populum petebatur, omnes incideremur per frustra, ac tres primi Cardinales, quorum duo erant Italici, ex parte collegii nostri ad fenestram portae dicti conclavis ad loquendum populo accessissent, et non valentes eorum temerariam furoris audaciam aliter mitigare nisi ex parte ipsius collegii eis promisissent expresse quod ex quo non poterant aliter mitigari, eorum impleretur voluntas, videlicet Romanus vel Italicus eligeretur in Papam, ipsi populus promissione hujusmodi non contenti, ac asserentes se duci per verba, et comminantes de rumpendo conclave, nos et Cardinales jam dictos ferocitate adeo terribili terruerunt quod deliberandi inter nos et procedendi ad electionem juxta sanctiones canonicas et laudabiles antiquas consuetudines faciendam libere et pure mentibus non erat quoquo modo facultas. Et de hoc fuerunt aliqui ex nobis et aliis Reverendissimis Patribus protesti, et coram omnibus dictum fuit quod electio, si qua fieret, non valeret, sed ad vitandum mortis duntaxat periculum fieret quod petebant.

Et sic nos et quidam alii ex dictis Cardinalibus, qui etiam proposueram us non eligere extra dictum collegium, ad evitandum duntaxat mortis periculum, quod alias nobis procul dubio imminebat, praedictum virum pestiferum Bartholomaeum natione Italicum contra porpositum nostrum hujusmodi in Papam, licet de facto, repente per verbum eligimus abusive diximus nominandum. Non tamen hoc mare [more?] solito publicavimus, nec ad ulteriora procedere curabamus, nec processissemus, nisi major adhuc violentia furentis populi coegisset. Multi namque de prefato populo fores et muros aliquos dictorum palatii et conclavis violenter et armata manu fregerunt, et dictum palatium contra nostram et dictorum Cardinalium contra nostram et dictorum Cardinalium voluntatem intrarunt, bonaque ad nos et dictos Cardinales spectantia infra praedictum conclave et quorundam etiam extra illud existentia exposuerunt in praedam, aliquosque ex ex nobismetipsis Cardinalibus in personis propriis irreverenter et injuriose, nulla consideratione habita dignitatis, pertractarunt, et nonnullos qui a rabie dictorum populi se salvare volentes conabantur recedere detinentes interius reduxerunt, et cum aliqui se in capellam dicti palatii reclusissent, armati praedicti dictam capellam, portis ejus cum securibus violenter effractis intrarunt, mortem evaginatis gladiis comminantes nisi Papam Italicum vel Romanum haberent, nec sedari precibus vel misericordia potuerunt usquequo dictum fuit et datum intelligi quod in Papam electus fuerat Cardinalis sancti Petri [Francesco Todeschini]. Ipsis atque ad eum concurrentibus, nonnulli ex nobis et ex Cardinalibus antedictis sine familiaribus et habitu tali quali de dicto palatio peditavimus etiam sine capis et in roqueto ac sine capucio, meliori modo quo potuimus exivimus rabiem populi tam furentis fugientes, aliqui extra urbem ad loca remota.

Sed idem vir pestifer, qui ab hora diei [noctis ?] tertia erat in palatio, et praesentialiter notitiam de praemissis habebat, damnabili et inauditae ambitionis ardore succensus, inanem et transitoriam mundi gloriam saluti propriae anteponens, tanquam electus in apostolico palatio pernoctavit, licet nondum pro parte collegii de hoc aliquid fuisset intimatum eidem. Et facta mane praesentatione execrabilis nominationis seu electionis hujusmodi ab illis ex nobis et praefatis Cardinalibus qui in dicta urbe remanserant, et qui ad castrum sancti Angeli de dicta urbe se reduxerant, per dictorum officialium et populi diversas minas ad ejus requisitionem extorta, hujusmodi nephandae nominationi seu electioni statim impetuose nimis et praesumptuose consensit, et pro Papa se gessit, ac metu et ipsius causa adhuc perdurantibus se procuravit et fecit per eos ex nobis Cardinalibus praedictis quos habere potuit de facto inthronizari et postea coronari. Cumque idem vir pestifer a praedictis officialibus et populo praemissis non obstantibus pro Romano Pontifice teneretur, nosque et praefati alii Cardinales in dicta urbe sub eorum tyrannide maneremus ut prius, nec nobis et eisdem Cardinalibus, praesertim citramontanis, fugiendi ad aliquem locum tutum aliqualis appareret facultas, oportuit propterea quod nos et alii Cardinales praedicti ad evitandum mortis periculum fingeremus eundem virum pestiferum per actus exteriores ut Papam Romanum et Pontificem nos habere, donec cautiori quo potuimus modo nos retraximus quam citius commode potuimus ad civitatem Anagniae per XXXVI miliaria a dicta urbe distantem. Ac cum nec ibi tuti essemus, cum per ejus officiales et capitaneum regeretur, gentes armigeras pro tuitione nostra de diversis partibus cooperante Domino congregavimus.

Et tunc vero ipsum pro Papa non habentes, nosque ab ipsius subtrahentes obedientia, ut decebat, super praemissis et statu ejusdem Romanae Ecclesiae, quam idem vir pestifer sic tyrannice et nequiter occupabat, mature tractare incepimus inter nos saepius, et deinde cum nonnulis Praelatis et personis notabilibus et discretis. Frequentibus itaque et diligentibus deliberationibus habitis, cum dictus vir pestifer ex parte nostra et dictorum Cardinalium per magnae auctoritatis et scientiae viros, nunc hos nunc alios, caritative monitus ac etiam requisitus insignia papalia deponere et ab hujusmodi occupatione ipsius Ecclesiae desistere non curaret, ipsum die nona mensis August tunc immediate sequentis apud Anagniam solemniter publicavimus in papatu fore intrusum nulla electione canonica praecedente, et dununtiavimus anathematizatum per canonicas sanctiones.

Tandem vero nobis et eisdem Cardinalibus in civitate Fundorum existentibus, et attendentibus quod eadem Romana Ecclesia pastore carebat, et quod et diuturna vacatio, praesertim illis temporibus periculum non modicum existebat, vocatis et ibidem convenientibus Petro [Corsini] Episcopo, Symone [de Borsano] Presbytero, Iacobo [de Ursinis (Orsini)] Diacono Cardinalibus antedictis, cum jam Franciscus [Todeschini] Cardinalis Sancti Petri praedictus fuisset viam universae carnis ingressus [died September 6, 1378], diversis super iis tractatibus habitis, die XXI mensis Septembris tunc immediate secuta praefatus Dominus noster Clemens, tunc Robertus [of Geneva, Gebennensis] Basilicae XII. Apostolorum Presbyter Cardinalis, existens in civitate Fundorum praedicta in Romanum Pontificem rite et canonice fuit electus, et consensum suum hujusmodi electioni de se factae praestitit, inthronizatus, et, ut iest moris, solemniter coronatus, per Reverendissimos Patres Dominos ejusdem Romanae Ecclesiae Cardinales in Avinione existentes, quibus praemissa omnia intimare curavimus, cum omnium consensu et approbatione et devotione receptus.

Praemissis autem, dilectissimi, quae in fide nostra et sub animarum nostrarum periculis asserimus fore vera, ac devotioni vestrae pro vestrarum animarum salute providimus referanda, vestra devotio fidem credulam adhibeat; ac Dominum Clementem praefatum pro vero Christi vicario ac universalis Ecclesiae summo Pontifice ac patre et pastore animarum vestrarum teneat, sibi obedientiam et reverentiam debitas exhibendo, ac sssistendo eidem et praedictae Ecclesiae matri vestrae contra praefatum virum pestiferum ejusdem Ecclesiae invasorem nequissimum et totius Christianitatis perfidum invasorem praesidiis et auxiliis opportunis. Et si forsan aliquis vestrum de praemissis aliter informatus cupiat scire plenius veritatem, ad nos veniat cum omni securitate et fiducia. Parati enim sumus cum Dei adjutorio quemcunque venire volentem de veritate plenaria benigne et placide informare. Idemque Dominus noster cupiens pro animarum salute, quam totis zelatur affectibus, quod praemissorum veritas elucescat, quibuscunque ad Romanam curiam pro informatione hujusmodi accedentibus per suas patentes litteras, quas per diversas mundi partes Archiepiscopis et Episcopis destinavit, securitatem et fiduciam tribuit, ita videlicet quod accedentes hujusmodi, sive divina gratia illustrati veritati consentire voluerint, sive propria excoecati malitia in obstinationis nequitia permanere, benigne suscipiet et faciet pertractari, ac quandocunque voluerint libere et absque impedimento quocunque ad propria remeare permittet.