Louis Gayet, Le grand schisme d'Occident Les Origines volume 2 (Paris-Florence-Berlin 1889), "Pièces justificatives", 1-21: (notes in italics are those of Card. Corsini, written later)

Infrascriptas responsiones seu declarationes ad casum concordatum per tres DD. italicos cardinales, scilicet Portuensem seu Florentinensem [Pietro Corsini], Mediolanensem [Simon de Borsano] et [Jacobus] de Ursinis b.m. dedit prenominatus Portuensis Egregiis ac honorabilibus ambaxiatoribus D. Regis Aragonum die . . . mensis . . . . . anni a nativitate D. Millesimo CCCLXXXVI, interrogatus et ad sciendam veritatem requisitus in conscientia sua et debito, quo tenetur Deo et ecclesie per eosdem ambaxiatores super veritatem gestorum post mortem D. Gregorii pape XI recolende memorie, tam in Urbe quam alibi super facto electionis papatus. Factum tale est:

1. Dum sancte memorie D. Gregorius papa XI, die XXVII martii anno MCCCLXXVIII in Roma obiisset, officiales Urbis diversa [2] consilia tenuerunt. ( Quid sequitur per plures cives romanos relatum fuit DD. cardinalibus. Verum est quod michi Portuensi [Corsini] de dictis consilium fuit relatum, et credo quod etiam aliis cardinalibus fuit relatum ex eo quod de hoc per Roman erat sermo publicus et notorius. In speciali autem fuit michi relatum in novenam per multos romanos, maxime per D. Marchum legum doctor Buccium Jacobi et Colan Ribei de Transtiberim et per plures alios de quorum nominibus non recordor. Qui omnes fuerunt presentes in dictis consiliis prout michi dixerunt. Qui etiam michi dixerunt quod de illis consiliis fiebant scripture publice per notarios et officiales Urbis. Fuit etiam relatum michi per D. Agapitum de Columpna [Bishop of Lisbon, made a cardinal by Urban VI on September 18, 1378] qui etiam audiverat a suis servitoribus. Et frater Jullianus [Tomasi, OFM] episcopus Marsicanensis [1380-1385] socius meus civis romanus michi dixit et asserit se scire pro certo uod Anthonius de Roma, notarius officialis Urbis, confecerat et tenebat multa instrumenta publica de dictis consiliis que fiebant ut moris est in comitatibus Italie que de factis consiliis suis conficiunt publica instrumenta. Addens idem Frater Jullianus quod pro XX florenos habuisset multa instrumenta a dicto Anthonio quum erat Rome. Item alia vice, etiam ante introitum conclavis de facto dictorum consiliorum in speciali a dicto D. Marcho et Anthonio civibus romanis quod specialiter in uno consilio plures cives romani dixerunt, "Nobis expedit omnino habere papam romanum vel italicum. Aliter semper erimus in ista laborinto." et quod unus de consulentibus, fuit Tithus Domini Fulconis affinis abbatis Montis Cassini [Pietro de Tartaris, 1374-1395] qui post multa verba per que consuluit quod omnino cardinales cogerentur ad eligendum italicum vel romanum, addendo quodd si quis aliud consuleret non erat verus civis romanus, dixit, "Nos habemus nultos cives romanos sufficientes ad papatum sicut est abbas Montis Cassini et alii, quare non debemus dimittere quin audacter petamus et cum effectu vellimus papam romanum vel italicum." De dictis etiam consiliis D. Guido [3] de Pruinis tunc Senator sub juramento dixit se audivisse in uno consilio quod fecerunt quod ni facerent romanum vel italicum interficerent omnes Cardinales ) in quibus tractatum fuit quis monus deberet teneri per eos circa imminens negotium electionis pape, et prout per plures cives romanos relatum fuit DD. cardinalibus, quorum civium aliqui predictis consiliis interfuerunt, aliqui vero audiverant ab hiis qui interfuerunt. In illis consiliis concluserunt quod omnino expediebat eis habere papam italicum vel romanum, quod de hoc puro modo supplicarent DD. quantum possent et quod si precibus obtinere non possent, tales modi tenerentur per quos ad eorum voluntatem devenirent. Et hoc erat sermo communis in Roma, etiam in consiliis publicis, dicebant enim se non posse aliter esse securos quod curia in Italia remaneret.

2. Mortuo tandem D. Gregorio, prestiterunt Senator et alii Officiales Urbis debitum juramentum ( quod nullomodo servaverunt ut apparet in versiculo: se non posse ) de observando constitutiones "Ubi periculum". Item predicti Officiales Urbis decem diebus pendentibus, que effluxerunt inter mortem D. Gregorii et introitum conclavis simul adhunati. ( Illud fuit prima vice in ecclesia Sancti Spiritus, et die mortis vel circa mortis articulum. In qua ecclesia convenerunt omnes cardinales, et credit quod illa vice hec ordinante camerario pape. Et tunc romani cum quibus erat senator et officiales Urbis proposuerunt verba, que continentur in casu et supplicarunt que ibi continentur. Quorum supplicationibus et petitionibus de mandato DD. cardinalium per eumdem Portuensem fuit responsum pro illa vice inter alia, quod casu se offerente, nove electionis intendebant se taliter habere, quod universalis ecclesie bene provisum esset, et romani contentari deberent, et DD. cardinales suum debitum facerent. Alie vero requisitiones et responsiones facte fuerunt diversis temporibus et locis, maxime in ecclesia S. Marie Nove durante novena prout inferius de[4]clarabitur. ) cum alio numero civium, omnibus DD. cardinalibus simul adunatis supplicarunt et eos a principio requisiverunt humiliter ut eligerent papam romanum vel ytalicum, allegantes quod in Roman est principalis sedes Petri, et quod non videbatur honestum quod tanto tempore Italia et Roma private essent suo sponso. et quod dos romane ecclesie erat principaliter in Ytalia, et quod videbatur voluntas Dei que iste, demisso patre et consanguineis et patria venerit ad moriendum Rome et quod ex hoc videbatur quod ipsi se deberent cum voluntate divina conformare, et quod propter ecclesiam et Sedes Petri esset Rome, Roma perdiderat imperium et quod non erat decens quod Roma utraque careret sede. Addentes ut ante ingressum conclavis vellent eos super hoc declarare ad consolationem populi; et aliquibus vicibus subjunxerunt, quod alias dubitabant de maximis et irreparabilibus periculis, quum viderent et cognoscerent corda civium nimium sublevata. Et ulterius certos cives miserunt ad domos DD. cardinalium ex parte Officialium et populi, qui similes requisitiones fecerunt DD. in particulari. Propter quod DD. dubitantes voluerunt quod iiij DD. Italici essent cum Officialibus et loquererentur efficaciter cum eis, reprehendendo eos de modis quos apparebat eos velle tenere. Qui DD. convocaverunt officiales in domo Domini de S. Petro [Cardinal Francesco Tebaldeschi, a Roman] et eos redarguerunt. ( Primo ego Portuensis, secundo D. Mediolanensis, tertio D. Jacobus de Ursinis, quarto D. S. Petri, omnes quatuor eos multum fortiter increpantes assignavimus eis multas rationes, quod per modos quos tenebant possent perdere curiam et quod posset oriri schisma, quia modi eorum impressionem notoriam sapiebant, quod si electus non esset papa et posset sequi destructio civitatis eorum et tota Italia infamaretur, et multa similia verba. ad que omnia quasi deridendo subsannando responderunt quod populus erat sic deliberatus et quod omnino debebat sic fieri et quod non desisterent propter verba que dicerentur eis per nos nec per alios. Et unus de dictis respondentibus [5] fuit Nardus aromatarius unus de bandarensibus, qui nobis quatuor dixit: Non expedit nobis stare in verbis, quia re vera ita fieret, scilicet, dando romanum vel italicum, non evitaretur scandalum; et dixit et sepius etiam dixerat quod ipsemet multum timebat mori, quia aliqui accusabant eum quod erat corruptus pecunia et quod omnia bona sua extraxerat de domo et uxorem suam posuerat in alia domo, et similiter filios in diversis locis posuerat timore mortis) de modis quos tenebant ipsi et populus quia erant tales quod de facili posset Roma perdere Curiam et eos rogarunt quod abstinerent, quia credebant hoc in magna infamia Urbis et Italie. Qui responderunt quod ni haberent papam romanum vel italicum ipsi erant in periculo et aliud facere non poterant propter voluntatem populi, et plura alia circa istam materiam dicta sunt, et similes responsiones date. ( Omnes DD. cardinales existentes in S. Maria Nova ubi erant congregati pro exequiis D. Gregorii celebrandis et ibi nos tres italici, scilicet Portuensis, Mediolanensis et de Ursinis retulimus aliis cardinalibus verba que nobis Nardus dixerat in domo D. S. Petri. Quibus auditis, DD. cardinales miserunt pro Officialibus et petierunt ab eis ea que seuuntur in casu, exponentes inconvenientia que sequerentur ex modis eorum ni aliter se haberent, que etiam nos iiij italici dixeramus in domo D. S. Petri, ut supradicitur. Propter quod, habito inter se consilio, et die sequenti Dominis in capella congregatis, venit Nardus predictus cum aliquibus aliis officialibus et pluribus civibus romanis, inter quos erat D. Marchus legum doctor qui de mandato dicti Nardi bandarensis et aliorum multorum gratiose alias petita per Dominos, sicut in casu expremitur, verbo concessit ex quo fuerunt DD. satis consolati. Sed cum responsio ista pervenisset ad notitiam aliorum officialium et civium romanorum, dixerunt ad invicem: "Propter responsionem hodie factam DD. cardinalibus taliter sunt securati et contenti quod ipsi nihil facient pro nobis de [6] hiis que volumus." Propter quod die alia sequenti statim venerunt ad ipsos DD. cardinales congregatos in eadem capella in ecclesia S. Marie Nove, et unus coczonus sive mercator equorum unus de Officialibus Urbis pulsavit ad portam dicte capelle multum impetuose cum una matza [? matella] quam tenebat in manu. Et cum fuisset porta sibi aperta, festinavit et impetuose intravit. Cui ego Portuensis tanquam michi noto dixi: "Camparelle, quid est hoc, isti non sunt boni modi." Et idem Camparellus respondit turbata facie: "Quid scio ego, ego non fui eri in concilio. Ego et alii nolumus quod illa que dicta et facta fuerunt heri valeant." Et tunc alta voce vocavit Johannem Cencii, Urbis Cancellarium, qui adhuc erat extra capellam et quia non intrabat, ipse Camparellus pluries et pluries et vicibus iteratis mandavit eidem Johanni sub pena capitis quod intraret et ambaxiatam impositam per romanos et Officiales cardinalibus exponeret. Qui Johannis finaliter intravit et excusatione premissa dixit, quod expediebat sibi omnino facere ambaxiatam sibi impositam prout bene videbamus et in effectum dixit: quod intentio Officialium et populi erat quod nichil de dictis et promissis die precedente per D. Marchum et alios qui ibi fuerant valeret neque teneret, et per singula capitula omnia concessa per D. Marchum particulariter et expresse revocavit, dicens quod de illis nichil fieret. Et excusans se quod sicut servitor DD. male libenter dixerat dictam ambaxiatam, subjunxit, "Officiales et populus dicunt quod volunt omnino papam romanum vel italicum et ita expedit saluti vestre et nostre, aliter sumus in periculo quod nos et vos incidant per fustra. Et sciatis, DD. mei cardinales, quod conditio istius populi est quod non dixit verba ut non faciat factum, sed illud quod publice dicit cito facit. Quod vellitis esse prudentes et providere circa nostrum et vestrum periculum." Et tunc de mandato DD. cardinalium, responsum fuit per me Portuensem dictis romanis sicut et alias dixeram, quod modi qui tenebantur per eos et verba eorum mandato dicta per cancella[7}rium erant contra Deum et honestatem et erant illicita et talia que toti christianitati et ecclesie poterant dampnum afferre et in speciali Urbi romane, et ni desisterent, verisimiliter scisma ex illis modis sequi posset et alia plura in effectu dicta fuerunt rogantia quod ab istis desisterent et starent in verbis que dixerat D. Marchus, quod nullatenus facere voluerunt ex quo romani remanserunt vehementer turbati et timidi. omnes DD. pro officialibus et exposuerunt eis errores qui poterant sequi ex modis quos tenebant circa ipsos, et quomodo ipsi credentes quod curia in Roma remaneret, essent causa eam perdendi. Et requisiverunt eos de duabus. Primo, quod expellerentur rustici de coomitatu qui erant in magna quantitate in Roma, prout reportabatur Dominis, et taliter ordinaretur populus quod non posset esse scandalum et quod abstinerent ab illis consiliis que videbantur esse causa inflammandi populum.

3. Secundo, quod ordinaret bonum capitaneum ad custodiam burgi S. Petri cum certo numero gentium et quod gentes essent bene confidate Dominis, et ipse bene faceret custodire pontes et ipsos tenere clausos vel saltem de bona gente in bono numero munitos, taliter quod populus ad palatium transire non posset. Quae omnia verba concesserunt ( Nam de facto contrarium fecerunt et etiam verbo revocabant die sequenti ut supra continetur. ) et responderunt quod aliquos ab extra venire fecerant, ex eo quod eis dicebatur quod britones venire debebant, tamen eos licentiarent ex quo Dominis placebat; et unum bandarensem capitaneum fecerunt, et ille fecit quatuor cives conestablos, et iste ultra juramentum quod ost Officiales prestiterant juxta formam capituli "Ubi periculum." juraverunt bene et solempniter DD. tenere securos et ab omni violentia, eos et eorum bona et familias custodire et alias multa prout eis petita sunt. Quo tamen sacro non obstante, cardinales existentes in conclavi invaluit rumor populi clamantis: "Romano voy italiano lo volemo," predictis officialibus [8} se asserentibus non posse tumultum populi cohercere et dicentibus quod nedum cardinales, sed nec etiam se ipsos poterant defendere. ( Hoc publice dixerunt et notorie in facto apparuit quod non fecerunt. Et audivi a pluribus, maxime ab episcopo Marsicanense Fratre Julliano [Tomasi, OFM] cive romano, quod illa die quo fuimus in conclavi, ipse erat in palatio juxta conclave, et vidit quasi XII homines armatos qui cum ensibus extractis invenerunt Nardum bandarensem qui erat capitaneus ordinatus per romanos, volentes eum interficere, et dictus Nardus retraxit se ad unum angulum palatii. Item michi Portuensi dum conclve frangeretur, per fenestram factam cum securi in ostio capelle Johannis Cencii cancellarius dum ei exprobarem quod male servabat juramentum quod fecerant, respondit: quod non poterat nec se nec nos juvare, nec populum et ejus furorem cohibere ).

4. Advertendum est autem quod dictis decem diebus pendentibus, mandatum fuit omnibus nobilibus ut sub gravissimis penis exirent Urbem, Et DD. cardinales multotiens requisiverunt Officiales ut nobiles stare permitterent pro eorum securitate quod penitus negaverunt sub colore quod timebant de aliquo rumore infra civitatem. Et finaliter DD. cardinales rogaverunt officiales ut saltem duos ex dictis nobilibus stare permitterent qui erant officiales ecclesie ( Scilicet, comitem Fundorum qui erat rector Campaniae et Comitem Nollanum qui erat pro-rector patrimonii pro ecclesia ) quod expresse negatum fuit, dicentibus romanis quod dubitabant de eorum statu, ne nobiles existentes infra Urbem per se vel eorum sequentes tempore vacationis timorem aliquem concitarent.

5. Adveniente autem hora introitus conclavis tota fere platea S. Petri fuit impleta populo pro magna parte armato, et intrantibus DD. cardinalibus magna pars populi intravit palatium et infra palatium et per totam noctem usque ad exitum conclavis steterunt et rumperunt diversas portas diversarum domorum in pa[9]latio ( Ymo pejus fuit, nam fregerunt portas, ut sequitur, quas cardinales claudi fecerant intra palatium ut nulli ingressus ad conclave patefieret, et ipsi romani in totum fregerunt omnia et totum apperuerunt ad hoc ut libere possent ingredi et egredi quocumque vellent etiam subtus conclave. Conclave autem non fregerunt, sed postea, die sequenti, fregerunt dictum conclave, ut continetur in casu ) et ipsum palatium ab omni parte circumdederunt armatis hominibus ita ut ullus posset intrare vel exire sine eorum voluntate. Item subsequenter postquam de sero, ut moris est, omnes extranei exiverant conclave, excepto senatore et aliquibus aliis paucis, qui cum aliquibus ex Dominis loquebantur, et porta conclavis custodiretur, ita ut nullus sine licentia intrare posset, supervenerunt capita regionum Urbis cum aliquibus aliis civibus volentes intrare conclave. Et licet fuit eis dictum quod non erat de more quod post clausam portam, maxime ita tarda hora aliqui intrarent. Nichilominus omnes intrare voluerunt, et Dominis licet cum desplicentia congregatis in capella similes requisitiones fecerunt cum inductionibus et rationibus supradictis, petentes etiam vicibus iteratis quod antequam exirent conclave de hoc declararetur expresse, subjugentes et pluries repentes quod ita videbant populum dispositum quod nisi populo romano de hoc complaceretur multum timebant de periculo etiam personarum. ( Verisimmum est quod ista et pejora verba dixerunt dicta capita regionum qui sunt numero XIII, qui multum tarda hora cum jam pulsaretur ad Ave Maria vel tardius. Dt D. Guido de Pruinis cum eis, qui erat Senator, et dixerunt se velle loqui DD. cardinalibus, propter quod DD. Cardinales licet cum magna displicentia propter horam maxime ita ineptam, congregaverunt se in capella que eis intra conclave remanserat, et eis congregatis unus de dictis XIII qui vocatur Paulus Jocii satis michi Portuensi notus, quia firmarius meus erat de quodam loco episcopatus portuensis vocato La Turre del Vesque, proposuit verba [10] satis curialia petendo nomine sup et populi romani, quod placeret DD> Cardinalibus eos facere certos quod satisfacerent petitionibus romanorum, eligendo in papam romanum vel italicum, quia de hoc certificari volebant. Cui cum ego de mandato dictorum respondissem, "Vos scitis quod alias DD. cardinales fecerunt vobis responderi et ita respondent, quia ipsi taliter se habebunt quod erit gratum Deo, utilitas ecclesie et honor istius civitatis." Alter de dictis officialibus et capitanibus regionum statim reassumpsit verba, et dixit, "Paule ista non est ambaxiata nobis imposita, nec volunuim quod sic loquamini nec faciemus nos alii talem ambaxiatam. Immo dicemus vobis DD cardinalibus quod huc usque dedistis nobis verba generalia, nunc autem volumus specialia, et omnino volumus quod certificetis nos et promittatis nobis quod eligetis romanum vel saltem italicum, alias vos et nos sumus in periculo et erimus incisi per frustra, quod vobis dicimus clare." De quibus verbis ego satis reprehendi eos adhuc repetens inconvenientias que ex modis eorum sequerentur, sicut superius dictum est, et fuerat eis pluries repetitum, sed modicum profecimus, nam cum dicto ultimo conclave a nobis recesserunt. Et eis sic recedentibus conclave fuit clausum ).

6. Item advertendum est quod, mortuo prefato Gregorio, remanserent in curia XVI tantummodo DD. cardinales ad quos competebat jus eligendi romanum pontificem, quorum XII erant ultramontani et quatuor italici. Et cardinales ultramontani antequam intrarent conclave et in introitu et post usque ad tempus rumoris et tumultus, continue, prout asserunt, fuerunt in proposito, deliberatione, et voluntate eligendi de collegio, et non de extra, et ultramontanum et non citramontanum, salvo quod tres ultramontani DD. cardinales cum DD. cardinalibus italicis intentionis erant nominare unum italicum de collegio et unum ultramontanum similiter de collegio. Similiter unus de DD. ultramontanis miserat ad aliquos Dominos ex DD. italicis ante introitum conclavis of[11]ferendo eis vocem suam et etiam DD. italici erant in proposito unum de collegio et non de extra, licet tenderent ubi bono modo posset fieri, quod unus de italicis eligeretur de collegio tamen vel de extra collegium, dummodo debito modo eligeretur, pretulisset tamen illos de collegio. Et unus de DD. italicis dixit sibi antequam intraret conclave (Iste fuit D. Mediolanensis [Simon de Borsano]): "Domine Barensis pro me non stabit, quominus vobis magnam sarcinam imponam, habens animum ad ipsius promotionem dummodo ab extra collegium fuisset deventum." Et justa voluntatem permanserunt continue prout dicunt etiam postquam intraverunt conclave usque in crastinum post missas, non obstante quod romani occupaverant palatium et tota nocte existentes armati ut plurimum sine intermissione clamaverunt: " Romano voi italiano lo volemo," et ita quod cum sonitu tubarum tamburorum continuaverunt per totam noctem adeo quod aliqui ex Dominis modicum dormierunt, et dictos clamores etiam continuaverunt usque ad rupturam conclavis per eos tamen factam post electionem celebratam.

7.Demum, auditis missis, dum DD. se disponerent ut de electione tractarent, campane S. Petri, que ecclesia stat justa palatium, ceperunt ad sturnum pulsari pro congregatione populi, et populus incepit fortius clamare, "Romano voi italiano lo volemo." Fuerunt etiam DD. avisati per illos qui ab extra custodiebant conclave, quorum aliqui erant romani per romanos electi et aliqui ultramontani, quod nisi statim sine aliqua mora eligerent romanum vel italicum, omnes DD. cardinales erant in periculo, dicentes, "Nos qui sumus extra vidimus melius periculum in qua estis, quam vos qui estis ab intus." Propter quod Domini fuerunt ad invicem colloquti dicentes, "Videmus periculum, quid melius est supersedere et in periculo stare, vel eligere, quia si taliter ad electionem procedamus, de scismate est verisimiliter dubitandum." Et per aliquos fuit dictum, "Licet supersedeamus et stemus periculo, non propter hoc tolletur schisma, si tolleretur schisma, [12] bonum esset personas nostras exponere omni periculo." Et tunc fuit deliberatum inter nos quod promitteretur romanis tumultuantibus quid eligeremus romanum vel italicum. Et missi sunt tres ex Dominis ad fenestram ad promittendo populo quod haberent papam romanum vel italicum. Et demum propter evitandum periculum imminens, quia aliqui ex cardinalibus italicis dixerunt quod nullatenus acceptarent si tali modo eligerentur. ( Iste fuit D. cardinalis Mediolanensis [Simon de Borsano], ut dixit etiam postea D. de Ursinis et michi Portuensi et etiam me presente [Alfonso] episcopo Zamorense nuntio regis Castelle, a quo interrogatus quare sic diceret, respondit quod timebat quod sibi imponeretur impressio. Et hec verba dixit in Nicia, me presente ) cum viderent taliter in electione procedi, sine alia discussione persone nominaverunt D. Bartholomeum tunc archiepiscopum Barensem et ipsum tanquam illum quem credebant eis magis notum et in facto curie expertum, nominaverunt et elegerunt in romane et universalis ecclesie pontificem.

    ( Advertendum est quod ultra illa que continetur in casu, quod veritas facti sic se habet: quod dictis missis et cardinalibus positis ad sedendum in ordine suo, dum ego Portuensis more solito vellem facere unam collationem, quia ibi eram prior collegii episcoporum, incepit pulsari ad sturnum, ad congregationem populi, campana S. Petri, et rumores ab extra inceperunt magis invalescere, ut vix alter nostrum bono modo alterum posset audire; ita quod collationem facere non potui; et ad hoc cum eam conarer facere, custodes conclavi, quorum unus erat episcopus Massiliensis {Guilelmus de la Voult], locumtenens Camerarii D. N. Papae, et alter episcopus Tudertinus, civis romanus nomine Stephanus Pallosi, cum nagna festinantia fecerunt vocari unum cardinalem, et ad fenestram personaliter ivit D. de Agrifolio, cui dixerunt, audientibus hiis qui erant ab extra et etiam pluribus nostris familiaribus qui erant ab intra conclave, qui cum D. de Agrifolio ad fenestram conclavi accesserunt, verba quae continentur in casu: quod nisi statim et cetera, [13] et pejora, dicendo quod pro quanto desiderabant salvare vitam eorum non essent ausi eligere vel nominare aliquem ultramontanum, sed juxta petitionem populi eligerent romanum vel italicum et se incontinente expedirent.Et idem D. de Agrifolio, auditis dictis verbis, redivit ad cardinales qui sedebant in capella et recitavit verba sibi dicta, addens, "Vos videtis periculum in quo sumus. Quid est fiendum?" Et tunc habita inter nos aliqua collatione, ut ponitur in casu, volentes nostrarum personarum immiens evidenter periculum evitare, dictum fuit per DD. cardinales quod promitteretur romanis quod juxta eorum requisitionem et petitionem eligeremus ut petebant, scilicet papam italicum vel romanum. Et tunc dictus de Agrifolio dixit, "Domine FLorentinensis, vos estis prior noster. Vadatis ad faciendum hanc promissionem romanis." Cui Florentinensis respondit: "Certe istam promissionem non faciam, promo quia est manifeste contra libertatem nostram; secundo quia ego possem bene promittere rem quae, si non observaretur, romani inciderem in periculum vitae meae." Quo responso audito, iterum dictum fuit quod iretur ad faciendam dictam promissionem. Et tunc D. de Agrifolio recepit per manum sinistram me Florentinensem, et D. Jacobus de Ursinis recepit me per manum dextram, et fecerunt me surgere a sedendo, trahentes me secum et ducentes ad fenestram conclavi, apud quam existentibus eisdem DD. de Agrifolio et de Ursinis et publice populo armato et clamanti tumultuose et cum furore, petente romanum vel italicum, sicut supra, dictam promissionem pro parte collegii facientibus. Ego Florentinensis aliquantum me retraxi, nollens dicere verba predicta romanis. Verbis autem dictis, et promissione facta per dictos DD. de Agrifolio et de Ursinis, me Florentinense audiente, nos tres redimus ad alios cardinales, et invenimus quod surrexerant a sedendo et ibant per capellam, et sic in motu eundo versus altare, D. de Agrifolio qui et D. Lemovicensis [Jean de Cros] ante ingressum conclavis rogaverat plures DD. ultramontanos et itali[14]cos quod placeret eis dare voocem suam Vivariensi [Pierre de Sortenac] vel Pictavensi [Guy de Malsec], mentionem fecit de Barense, non tamen michi Florentinensi. Et dixit statim, "Vadamus, vadamus ad sedendum et expediamus nos." Et DD. cardinalibus repositis ad sedendum, incontinenti dixit, "Domine FLorentinensis, nominetis aliquem cito, quia non est opus dilationibus." Tunc D. Florentinensis nominavit D. S. Petri {Francesco Todeschini], habens considerationem quod erat antiquior de collegio et romanus, addens, "Ego nominarem etiam unum ultramontanum de collegio, si non esset promissio jam facta romanis et modus et timor eorum." Qua nominatione facta D. Lemovicensis [Jean de Cros] nominavit et eligit in papam D. Bartholomeum tunc Barensem archiepiscopum, et subsequenter nominavit eum D. de Agrifolio, "Eligo et assumo Barensem in papam et romanum pontificem." Postea alii dederunt voces suas prout continetur in casu. ) et aliqui dixerunt tunc quod eligebant eum animo libero, aliqui vero: quod esset verus papa. Et isti qui dixerant quod animo libero vel quod esset verus papa fuerunt quatuor vel quinque. ( Non recordor ego Portuensis, ni de duobus, scilicet de Lemovicense et de Agrifolio, et sic dixi continuo dum casus per nos tres italicos erat concordatum ). Alii simpliciter elegerunt. Et unus ex italicis ( Fui ego Portuensis qui dixi haec verba ) nominavit primo unum de collegio italicum, addens: "Ego nominarem etiam unum ultramontanum de collegio ni esset promissio jam facta romanis et modus eorum." Et postquam Barensis plures voces habuit eum elegit. Similiter unus ultramontanus ( Iste fuit D. de Britania [Hugues de Montelais] qui, nominatis duobus italicis de collegio, finaliter dixit: "Ego consencio in Barense, taliter qualiter cum simus compulsi." ) elegit primo duos italicos de collegio, postea in fine nominavit dictum Barensem. Duo ac fuerunt quorum dixit unus: ( Iste fuit D. S. Angeli [Guillaume Noellet] prout videtur michi ) quod consentiebat taliter qualiter tanquam compulsus, et credebat quod electio esset nulla. Alter ( Iste fuit D. Jachobus de Ursinis ) dixit quod propter inordinatum modum qui servabatur per ro[15]manos, nec sibi nec alteri daret vocem suam, nisi alius modus teneretur. Et ulterius dixerunt inter se DD. Cardinales quod facerent prout alias fuerat factum et per cornicas apparet, scilicet, quod quam primum possent, secederent ad locum tutum et securum, ubi eum de nova reeligerent ( Hic advertendum est quod ista sunt verba aliquorum non omnium, et unus fuit D. de Agrifolio qui allegavit hystoriam Leonis IX, nec fuit communis deliberatio. Et quod ita fuerit, apparet ex tenore casus DD. ultramontanorum. )

8. Demum DD. cardinales cum jam pluries super expeditionem fuissent per custodes conclavis sollicitati, ad populum clamantem et tumultuantem remiserunt ex DD. cardinalibus tres, et quia non audebant in illa furore existentibus publicare electionem per eos factam. Fecerunt eis promitti et promiserunt quod in diem crastinam consolarentur de papa romano vel italico, et fecerunt populum rogari quod recederet. Qui cum magna difficultate recessit de aula, non tamen exivit palatium vel circuitum ejus. Sed aliquantulum rumor cessavit. Et interim DD. miserunt pro multis prelatis, inter quos fuit iste tunc Barensis, et per dictum modum electus, qui venit et vidit populum tumultuantem et audivit clamores populi, et ante viderat et audiverat et scivit et scire debuit quidquid per populum actum est tanquam rem notoriam. Immo aliqui ex Dominis ( Attende quod ultra dixit eis, scilicet, quod quidquid fieret non valeret, quod se dixisse suo ore confessus est in Tibure presentibus nobis tribus et presentibus D. Carolo de Pace, Nicholao comite Nolano, Thomasio de Sancto Severino, Raynaldo de Ursinis et aliis pluribus. Quibus presentibus, nos tres, scilicet: Mediolanensis, de Ursinis et ego Portuensis, tradidimus dicto Barensi casum seu thema facti per nos concordatum, et scriptum manu D. Jacobi de Ursinis in Thibure, quod fuit circa finem mensis Julii anni M.CCC.LXX.VIII. Et antequam XIII. DD. ultramontani in Anagnia factum concordatum per eos publicasssent, [16] quod fecerunt postea in mense Augusti sequenti, die VIII dicti mensis ) viderant, eum reprimentem et reprehendentem aliquos, et audiverant eum dicentem quod a tali tumultu cessarent. Et tunc populo aliqualiter cessante, eo tamen juxta et infra palatium existente, DD. aliqualiter cemederunt et interim prelati pro quibus missum fuerat venerunt, et post commestionem, cardinales venerant ad capellam. ( Intentione et animo publicandi electionem de Barensi factam, nam licet propter tumultum romanorum fuisset dictum de publicando eam die sequenti de mane, quia tunc non audebant eis in illo furore exitentibus publicare propter pericula et inconvenentia que sequi poterant in ingressu populi sic furentis. Videntes tamen modum dictorum romanorum continuari et quod plura foramina jam fecerant per quae totum conclave videre poterant, diximus invicem: melius est publicare electionem et exire istum locum, quam espectare usque cras sicut dictum fuerat prius et romanis prima vice promissum, ut continetur in casu. Congregatis igitur nobis, ratione dicte publicationis, et tribus absentibus ut continetur in casu, tunc interrogavi, "Placet vobis quod publicemus electionem hodie factam?" Responsum fuit, "Ita, ita, dicatis sicut hodie dictum fuit." Sed qui fuerunt dicti respondentes non recordor, et ita semper dixi cum casus per nos fuit in Tibure concordatus, nec recordor, nec unquam potui recordari quod tunc de reelectione mentio facta fuit, licet essem presens inter eos ) in eodem loco ubi electio facta fuerat, exceptis tribus qui non interfuerant. ( Ut videtur michi isti fuerunt DD. de Britania [Hugues de Montelais], Majoris Monasterii [Geraldus de Podio (Gérard du Puy), OSBClun.] et de Vernhio [Petrus de Vernhio (Pierre de Vergne)], et sic etiam asserunt duo ex eis viventes. Dominus autem de Britania, sic dicitur in suo testamento asseruisse. Et in veritate sic est, quod etiam D. nuinc Ostiensis, tunc Glandatensis dictus [Bertrandus Atgerius (Bertrand Lagier), OFM] tunc non erat presens in capella et ita ipse affirmat et asserit, D. de Ursinis numquam consensit ad aliquid quod fieret erga Barensem, sed expresse contradixit. D. S. Angeli [Guillaume Noellet] semper dixit, "Impressio est notoria." Ego Portuensis in isto tem[17]pore quo agebatur de publicatione, de illa locutus fui simpliciter prout supra proxime continetur. Et sic ad minus sunt septem numero qui nullatenus dixerunt illa verba, "Dico idem quod hodie," vel similia. Preterea ut in casu citramontanorum continetur et verum fuit, ante finita illa verba conclave fuit ruptum per romanos. ) Et tunc unus ex DD. dixit, "Modo cessavit illa violentia et illi clamores qui erant de mane, quare iterato reeligamus eum. Tunc fuit sibi dictum per quemdam alium: quod non cessabat violentia neque timor qui fuerant per prius et quod quidquid fieret non valeret, nam semper armati et clamantes erant in palatio, licet nec ita fortiter nec in tanto numero. Illis tribus ibi non existentibus et illo contradicente et alio qui dixit ut prius, unus ex Dominis dixit, "Remaneamus in concordia prima," et responsum fuit ab aliis, "Ita, ita." Et aliqui etiam dixerunt, "Dico idem quod hodie." Et adhuc durantibus verbis, cum perpendissent romani ex aliquibus signis, quod non esset electus romanus, cum maximo furore inceperunt frangere conclave, clamantes: "Romano lo volemo." Irruerunt in conclave et ipsum fregerunt et intraverunt Officiales et populus in magno numero propter quod DD. plus solito mortis periculum timentes, maxime quia porta capellae incipiebant frangi et intrare populus armatus, adhuc clamans: "Romano lo volemo," et omnes Dominos hinc inde circumdare. Aliqui ex Dominis temptaverunt velle recedere, sed pler aliquos romanos fuerunt reducti infra capellam, et nisi quia unus Dominus volens suum et aliorum periculum vitare et dixit poppulo quod Dominus S. Petri [Francesco Todeschini] erat electus, sed nolebat consentire, et quod ipsi inducerent eum ad consentiendum, creditur quod Domini vix potuissent periculum vitare. Sed audito illo verbo, irruerunt in predictum D. S. Petri, et precise invitum et renitentem posuerunt in una cathedra et eum inderunt mantello et imposuerunt sibi mitram. Et dum accederent romani ad faciendum sibi reverentiam presentibus Dominis, post alicujus temporis intervallum, Domini, [18] ut melius potuerunt, exiverunt palatium. Et aliqui exiverunt Romam, vel de nocte vel dissimulato habitu. Et aliqui etiam sub dissimulatis vestibus se retraxerunt ad castrum S. Angeli. Aliqui tamen pauciores in suis domibus remanserunt.

9. In crastinum autem, quietato populo, iste tunc Barensis, qui remanserat in palatio et per aliquos ex Dominis requisitus propter bonum ipsius exire noluerat, misit ad Dominos qui erant in castro, iteratis vicibus ut venirent ad ipsum, et quia non cito venerunt, fecit eos requiri per Bandarenses et alios Officiales urbis ex parte populi, ut Domini asserunt, quod pro majoris scandali evitatione omnino exirent cstrum et venirent ad palatium.( Haec requisitio fuit sub ista forma, nam in presentia mei Portuensis, et Fratris Angeli Pensariensis episcopi [Angelo Feducci de Bibbiena, OFM, Bishop of Pesaro (1374-1386)], et D. Thomae Nimociensis electi tunc, nunc cardinalis Neapolitani {Thomas de Ammanatis, Bishop of Limasol in Cyprus, made a cardinal by Clement VII in 1384], et D. Guidonis Faesulani capellani mei, idem Barensis imposuit has ambaxiatas D. Marino episcopo Cassanensi [Marinus de Judice, Bishop of Cassano (1373-1379)]: "Vadatis ad bandarenses et dicatis eis quod faciant venire cardinales qui sunt in castro S. Angeli, quia nisi venerunt nichil fecerunt." Qui Cassanensis episcopus ivit ad dictos Bandarenses cum dicta ambaxiata, qua eis exposita, ivit ad castrum predictum cum ipsis bandarensibus et post satis longum temporis intervallum reddivit ad lpalatium S. Petri ubi eramus, et, me presente et testibus superius nominatis, dixit et retulit eidem Barensi quomodo sollicitaverat dictos Bandarenses juxta ambaxiatam sibi impositam, et quod cum eis ad castrum personaliter iverat, et quod idem Bandarenses requisiverant cardinales qui erant in castro quod inde venirent ad palatium. Dixit etiam sibi ipse Cassanensis, nobis supranominatis presentibus, "Ego reperi in castro mala nova, nam ibi dicunt ultramontani, maxime camerarius [Guillaume d'Aigrefeuille] quod vos non estis papa nec eritis. Quibus verbis auditis, idem Barensis respondit dicto Cassanensi turbata facie, "Certe tu non dicis verum, et ego mando tibi quod numquam sis ausus dicere talia verba," et eum dure increpavit.). [19]

10. Ipsi vero, ut affirmant, dubitantes de majori scandalo, maxime quia tam ipsorum quam aliorum Dominorum familia fere tota erat dispersa per Urbem, primo scripserunt propriis manibus quod erant contenti quod Domini qui erant extra intronizarent eum, et ad hoc faciendum eorum procuratores constituereunt. Demum quia iterum fuerunt modo premisso requisiti exiverunt castrum et venerunt ad palatium, et ipsum intronizaverunt more consueto, et reverentiam sibi fecerunt et cantatum fuit Te Deum Laudamus et orationes consuetae fuerunt dictae.

11. Die vero sequente informati per aliquos ex Dominis quod erat de more quod electus in papam faceret collationem Dominis, eos convocavit et collatione facta prior presbiterorum petiit indulgentiam quod quilibet posset eligere confessorem qui eum plenarie absolveret. Et concessit. Et petiit alia etiam Cardinalibus dari per novum D. pontificem. ( Veritas est in facto quod Barensis interrogavit quid moris esset agere in illo principio, et sibi fuit responsum, quod moris erat facere gratias spirituales et temporales, et cetera. )

12.Ante tamen intronizationem, prout ipse dicit, aliquos interrogavit ex Dominis, si electio esset canonica, et ut dicit, responderunt quod sic, ymo dicit quod aliqui ex Dominis intimaverant sibi ante introitum, quod erant in proposito eligendi eum, quod ipsi postquam fuerunt in Anagnia expresse negaverunt, quamvis aliqui eorum asserrant aliquibus dixisse, quod si essent omnino compulsi eligere ytalicum et venirent extra collegium darent sibi vocem.

13. Ipse etiam ex post in diversis consistoriis et collationibus, dixit presentibus et tacentibus Dominis, quod erat canonice et non per impressionem electus, etiam quod illud quod romani fecerunt erat ebrietati imputandum. Et cum hoc scriverunt illi qui ab Urbe recesserunt, reddierunt ad Urbem et reverentiam sibi ut papae fecerunt. Et ipsum post in die Paschae omnes co[20]ronaverunt. Et ab illo tempore DD. cardinales in reverentiis et aliis tractaverunt ipsum ut papam, et aliqui ex eis donaverunt sibi annulos tanquam novo sponso, quos tamen annullos eis post aliquos dies restituit. Et cardinales in consistoriis publicis et privatis et missis, sibi ut papae reverentiam exhibuerunt et post aliquos dies aliquas litteras communiter scripserunt de electione sua DD. cardinalibus qui sunt in Avinione, in quibus continebatur quod unanimiter et libere eligerunt eum, et aliqui ad aliquas partes scripserunt de eadem electione. Et aliqui etiam petiverunt et receperunt beneficia et dignitates pro se et suis.

14. Haec tamen omnia facta sunt in Urbi, ubi, ut modo asserunt aliqui ex eis, credunt quod si istam electionem revocassent in dubium, fuissent in magno periculo. Ipseque, licet requisitus per aliquos ex Dominis, non exivit Urbe usque ad diem XXVII Junii, quia omnes cardinales ultramontani erant in Anagnia et tunc venit ad civitatem Tiburtinam populo romano subjectam.

---

This statement was presented by the Cardinals of Milan and Florence [ Borsano and Corsini] to four other cardinals, who had fled to Nice. Those four cardinals added their signatures to those of the three Italian Cardinals. The subscription from the Nice document reads:

Anno Domini Mo CCCo LXXXo die XVII Novembris [November 17, 1380], in civitate Nicie, in domo Gregorii Urseti civis niciensis quam tunc inhabitabat reverendissimus in Christo Pater D. Petrus S. Laurentii in Lucina presbyter cardinalis dictus Vivariensis [(Pierre de Sortenac], Reverendissimi in Christo Patres DD. Petrus Portuensis et S. Rufinae episcopus dictus Florentinus [Pietro Corsini] et Simo SS. Joannis et Pauli dictus Mediolanensis [Simon de Borsano] S.R.E. Cardinales tradiderunt et realiter assignarunt hunc quaternum in iiij foliis, continentem modum et formam assumptionis Bartholomei quondam Barensis ad papatum, asserentes et testificantes ipsum, predicto modo ascendisse, nobis, Albanense, Vivarense predicto, et S. Eustacii, et S. Angeli, cardinales ipsum quaternium recipientibus.

In cujus rei testimonium ego Albanensis predictus premissa propria manu scripsi et subscripsi.

Ego Anglicus Grimoardi episcopus Albanensis et S. R. E. cardinalis premissa assero esse vera manu propria.

Ego Petrus S. Laurentii in Lucina presbyter cardinalis dictus Vivariensis dico et assero idem in cujus rei testimonium manu propria subscripsi.

Ego Petrus S. Eustacii diaconus cardinalis [Petrus de Vernhio (Pierre de Vergne)] dico et assero per omnia idem, in cujus rei testimonium hoc manu propria scripsi et me subscripsi. Cardinalis S. Eustacii.

Ego Guillelmus [Noellet] S. Angeli diaconus cardinalis, dico et assero pro omnia idem, in cujus rei testimonium hic manu propria me subscripsi. G. Card. S. Angeli.

 

November 12, 2013 3:59 PM

John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu