©2011 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu
Edmundus Martene et Ursinus Durand, Veterum Scriptorum et Monumentorum Amplissima Collectio Tomus VII (Parisiis: apud Montalant 1733), columns 1163-1170:
Epistola Oratoris Caroli de Malatestis ad eumdem Carolum.
Magnifice et exclese domine mi singularissime,
Juxta mandata M(agnificentiae) V(estrae) per me a redeuntibus de Bononia, et tendentibus versus partes Lombardiae, de morte Alexandri, frequentavi iter, et accessum meum quanto plus potui, et die Dominico de mane recedens, de Quisatio, Bononiae hora XXIIII appuli, ubi statim me coram reverendissimo legato praesentavi, et sub credentialibus litteris M. V. praelibatae, eadem injuncta per eamdem M. exposui: incohans a parte illa videlicet, quod ut tolleretur antiquitatum schisma pro salute animae et praemio apud Deum maximo consequendo, et honore maximo quo ad mundum, interponere vellet partes suas, allegatis primo rationibus per M. V. mihi impositis: demum ad certum habito de morte Alexandri, addidi rationes per M. V. ultimato impositas, videlicet aequaliter magnificentia antelata sciebat cardinales de ipso contentos male esse; aliqui livore ducti, aliqui non bene, ut conveniens sibi visum fuit, tractati, et quod possibile foret unum assumi in papam secundum ipsos, qui domino legato aemulus foret, ex quo facta sua contingeret non bene tractari vel terminari, et quod pro Deo vellet ad hoc advertere et operari ne procederetur ad novam electionem, et quod vellet differre et aliqualiter practicari et efficaciter operari, ut tolleretur hoc pestiferum schisma, quod facere bene poterat si volebat, attento potissime quod obedientia non habetur a partibus illis quae non obediunt, quas sibi nominavi, et quod non plus obedientiae de novo eligendus habebit, quam habuit hic secundum ipsos electus Alexander, etc. omnibus quam melius scivi rationibus allegatis, et per M. V. impositis, et eidem domino legato expositis.
Ad exposita respondit quod libenter hoc faceret, si modum videret possibilem. Cui respondi quod modus quem Magnificentia praelibata avisaverat et mihi imposuerat erat bonus, etc.
Ad quod respondit, quod via convocationis concilii erat nimis longa, et quod etiam via renuntiationis, quam putabat bonam, si locum habere posset, quam nullo modo comprehendere possibilem videbat, quam viam renuntiationis imaginatus fuerat, impossibilis erat, attento, inquit ipse suo utens vocabulo, quod errorius quem Gregorium M. V. in verum et summum pontificem tenet, erat in manibus regis Ladislai, quem nullo modo a se dimitteret; quod hac via sperandum non erat, et quod cardinales hic existentes nullo modo starent, quin ad electionem procederent, quoniam si papam non haberent, non videt quomodo cardinales haberent unde viverent.
Item, quia omnes curiales hic praesentialiter moram trahentes, hinc abirent, quod esset in maximam ipsorum cardinalium verecundiam et vilipendium. Item subjunxit, quod Romam quam ad praesent tenent, si papam non haberent, perderent, quod foret maius detrimentum quod pati possent. Item dixit, quod regi Aloysio [Louis II d' Anjou, King of Naples], quem cum maximo apparatu de proximo venturum dicit, esset maximum damnum; adeo quod frustratus esset sua intentione, quoniam sub hoc nomine, scilicet papae, facta sua acturus est. Finaliter post longam super materia disputationem, conclusis: Dominus tuus dicat et mihi proponat modos mihi possibiles et honestos, ego non discedam ab eo quod mihi dicet, et istud ad certum teneat.
Ad partes illas quas proposui magis ipsum stringentes, etc. et quod possibile foret quod sibi aemulos eligeretur, etc. quas sibi tetigi, et sibi parte M. V. exposui, respondit quod M. V. verum dicit, et quod experto testimonium veritatis reddere potest, et jam ab omnibus cardinalibus singulariter rogatus est, ut suam vocem dare velit in electione secundum ipsos veri pontificis; et quod nullus est qui adhuc dixerit quod sibi vocem suam dare vellet ut esset papa; et quod cognoscit ipse quod inter alios stare posset, quoniam omnes cognoscit, nec se ad minus aliis reputat, licet sibi possit impingi, quod non sit magnae conscientiae, tamen in aliis alios cardinales vel aliquos ex ipsis excedere putat. Unum bene scit, quod plus pro ecclesia operatus est ceteris aliis cardinalibus: Sed vadat res quomodo velit, aut sibi gratus eligatur et bene erit, aut aemulus, et forsitan melius pro anima sua, et quod fuit et est in tantis anfractibus, quod nescit in quo loco sit. Adducit enim rationem, per quam se movet, quod non videt quomodo stari possit sive papa noviter eligendo, quoniam dubitat Bononienses, quibus dedit intelligi quod hic curiam haberent, ex qua perciperent utilitatem magnam et praecipue sperant percipere, contra ipsum commoveri tamquam frustratos intentione sua, et sibi per cardinalem jam per ante oblata. Item dixit, per cardinales jam tentatum fuisse cum domino Imolensi, si volebat sibi locum dare securum, quod illuc accederent pro celebranda electione novi pastoris, de quo statim praefatus dominus Imolensis praevisum reddit dominum legatum. Quare putat tantum fuisse tentatum, forsitan timentes impressionem, de qua tamen dominus legatus dixit non fore ambigendum.
Haec sunt, magnifice domine mi, quae habui a praefato legato super impositis a M. V. praelibata, quae justa mandata magnificentiae antelatae nuncianda duxi. Unum, magnifice domine mi, super materia loquens secum, respondendo rationibus suprascriptis, et per ipsum dominum legatum adductis, ex quibus concludebat omnino necessariam fore novi pastoris electionem, dicebam quod interim unus per collegium suum deputaretur, qui ecclesiam gubernaret. Ad hoc respondit, quod nomen papae est illud quod totum op0eratur. Quaesivit idem dominus legatus, si dominus tuus optat, summa ope hoc negotium attingere, cogitet modos possibiles mihi, et ego exequar, et pro Deo non ponat tantam temporis tarditatem, quoniam haec et similia temporis intermissionem non patiuntur. Ideo, magnifice domine mi, si aliquid aliud mandare libet super materia exponendum vel tentandum, potest mandare mihi, et executioni mandabo, juxta magnificentiae vestrae voluntatis intentum. Nam dixit dominus legatus, quod si magnificentia vestra deliberaret, quod Bononiam evacuaret, quod faciet instanter, et ad certum teneat hoc.
Responsio ad epistolam praecedentem.
Recepi litteram vestram, ad cujus partes distincte, Domino praebente, respondeo, et quae dixero non munus humanum, nec spes munerum, neque ea quae hujusmodi sunt cogunt dicere. Non insuper humanus pudoris timor, aut quae possidere visus sum amittendi trepidatio, verum Domini tantum timor, reverentiae caritas et zelus quietis domus ejus, quicumque credere vellint credant, quicumque vero non, improbent, si valuerint, et me testificentur in hoc quia maluerint ratione orbis quam pretio aut venditum etu tmptum. Destinastis mihi litteram, cujus copiam remitto vobis, ut sigillatim responsiones percipiantur uberius. Principium litterae vestrae hoc erat, in quo narratum est quidquid primo dicendum injunxerat.
Dixistis primo: Magnifice et escelse domine mi singularissime, juxta mandata M. V. sentito, etc., ut supra usque Omnibus quam melius scivi rationibus allegatis, et per V. M. impositis, et eidem domino legato exposcitis. Dicenda haec per vos mandavi sincere, nec aliter aut propter aliud quam dictum sit. ea quidem quoniam intima non petunt responsionem. Nunc autem ea quibus replicandum apparet, distinxi velut dictum fuit desuper singulas conclusiones signaculis distinguendo quibus responderi opus postulare arbitratus sum.
Ad particulam primam, scilicet Ad exposita respondit quod libenter hoc faceret, si modum videret possibilem. Cui respondi quod modus quem Magnificentia praelibata avisaverat et mihi imposuerat erat bonus, Errasse me fateor, si impossibile aut inutile ecclesiae supplicabam. Ad quod respondit quod via convocationis concilii erat minus longa. Ad particulam Ad quam respondit, jam alias similiter oppositum fuisse dico, quando unicum concilium fieri communi consensu partium in loco tuto petii, nec tamen experientia docente visum est celerius et perfectius unionem factam fuisse, quam si voluissent petitis assentire. Verumtamen modus alius circa sacram unionem perficiendam absque concilii congregatione possibilis mihi videtur in ista forma, cui dominum Gregorium consensurum non dubitat. Addit etiam quod sperat omnipotentem qui in altis habitat, et intuetur abyssum, ecclesiae suae sanctae sponsae provisurum quieti, et quod celerius forte quam humana sapientes arbitrentur, implebit illud propheticum, Judicabit in nationibus, implebit ruinas, conquassabis capita in terra multorum. Omnipotens quidem et infallibilis Deus est, nec est qui possit ejus resistere voluntati.
Et quod etiam via renuntiationis, quam putabat bonam, si locum habere posset, quam nullo modo comprehendere possibilem, etc. ut supra usque ad illa verba in manibus regis Ladislai, quem nullo modo a se demitteret, quod de hac via sperandum erat. Ad particulam et quod etiam, scit quod satis saltem eis erit, si quod valuerint egerit pro sacra unione perficienda, tantoque majores eis juris vires et subsidia vindicabunt, aliis adversariis eorum justis et aequis nolentibus assentire, et quod pax ecclesiae reddatur contradicentibus; sed non absolute putat quod sua dominatio asserit sic esse.
Ad particulam Et quod cardinales hic existentes nullo modo starent, quando ad electionem procederent, inquit quod quamquam principibus et potestatibus orbis arbitrium multotiens concedatur, ad licita et illicita perpetranda, executio tamen nocendi ad tempus exhibetur, cum moderamine divinae et infallibilis providentiae; et sicut remunerationis bonorum non obliviscitur Deus, ita nec malorum supplicii.
Ad particulam Quoniam si papam non haberent, non videt quomodo cardinales haberent unde viverent, respondit juxta Domini sententiam: Respicite volucres coeli, quae non seminant neque metunt, neque congregant in horrea, et Pater vester coelestis pascit illas; nonne vos plures estis illis? Verum inspexit per singulos annos jejunum quadragesimale solemnitatem resurrectionis Domini nostri Jesu Christi praecedere. Insuper sanctos apostolos jejuniis et orationibus insudasse, ut acciperent Spiritum sanctum. Nescit enim qua ratione quis Christianus aut dominationes eorum sperare valeat gaudere cum sanctis, si tribulationes hujusmodi noluerint sustinere cum illis, dicente Apostolo: Si socii passionum fueritis, eritis et consolationum. Et dicente Domino: Nonne hac oportuit pati Christu, et ita intrare gloriam suam. Quid ergo homines, quorum quilibet, si dixeris quia peccatum non habet, mendax est, et seipsum seducit. Ipse autem peccatum non habuit, nec inventus est dolus in ore ejus. Et si forte dixerit ipsos velle potius divinae subjacere misericordiae, quam humano manifeste privati subsidio dicit quod certus est, etsi aliquando simulare videantur, unumquemque qui eis nunc favet, abundantius amminiculatur illis, dum inspexerit illos sincere et pure ecclesiae laborare quieti et populi Christiani, quam si viderint privatas ambitiones publicae Christianorum rei praeponere. Nec supplicat dominationi suae et aliorum qui noluerint per deambulatoria hujusmodi circumire, quod Deo hostes et hominibus exosi efficiantur.
Ad particulam Item quia omnes cardinales hic praesentialiter moram trahentes hinc abirent, ait quod non putat, nisi de jurgiosis et scandalosis, quorum conversationem ecclesiae Apostolus prohibet. Scit namque quod si quae Dei sunt quaerunt, non discederent. Si autem quae hominum, similiter cum manifeste eis sperandum sit, ecclesiae proventus ex unione ipsius augendos et non minuendos fore. Solos igitur illos admittit recessuros fore, qui empti sunt ut male faciant, male lucerentur, et male lucrum faciant, et maledicant et universam possetenus destruant ecclesiae quietem.
Ad particulam Quod esset in maximam ipsorum cardinalium verecundiam et vilipendium, non putat, si mali recedant a bonis propter veritatem faciendam et bonum, bonis verecundiam esse, sed ipsis malis: nec propter hoc a publica utilitate prosequenda discedere deberi. Quod si relinquerent ea quae quietis ecclesiae sunt, ne ipsi relinquerentur a malis; tunc eis aperte pudendum esse censeri deberet.
Ad particulam Item subjunxit quod Romam, quam ad praesens tenent, si papam non haberent perderent, quod esses majus detrimentum quod pati possent; respondeo, si ecclesia in hoc tri-schismate permanebit, amittet Roman et plus quam Romam.
Ad particulam Item dixit, quod regi Loysio, quem cum maximo apparatu de proximo venturum dicit, esset maximum damnum, adeo quod frustratus esset intentione sua, quoniam sub hoc scilicet papa facta sua acturus erat, inquam de duobus alterum etsi seu serenissimus rex Ludovicus justitiam fovet in regno, seu non. Si sic, nihil majus sibi proficuum, quam ut judex sibi accommodetur justus et potens, et cujus judicium propter ambiguitatem jurisdictionis merito declinari non valeat. Haec autem melius fieri nequeunt, quam si justus unicus et indubitatus pastor eligatur. Potentem namque illum ad executionem judicii facere manifestum est, et ejus non ambiguam sententiam, cum fuerit ei jurisdictio non ambigua. Si non justitiam fovet, quo jure hominum cum detrimento ecclesiae potius favendum est, quam immaculatae Dei sponsae cum justitia et judicio veritatis. Verunetiam tanta, bona audivi etiam de illo serenissimo principe, quod si expediret, publicum bonum favori privato praeponeret. Multo ergo magis cum publicum suo prosit privato. Scio itaque quod tan justus est, quod nisi quod justum fuerit quaereret, nec ei inest titubare futurum pontificem jus ipsi negaturum, praecipue cum talem concordem electionem in virum a Deo electum perventuram esse putandum est; et si jus non habere visus in lite succumberet, sperandum ei est, pontificem dum videbit optimam suam voluntatem, et quod noluisset propter speratum commodum et quietem sanctae matris ecclesiae impedire, et provideret suae serenissimae personae de statu condecenti; et sic credo quod potius eligere debeat certam virtutem, certum tutumque praemium et gloriam hic et ubique, quam spem victoriae ex bello quae incertissima est; et sine scelere in negotio hoc quaeri non valet, et si ex parte adversarii deficiet, Dominum Deum propitium sibi et homines fecisse gloriabitur.
Ad particulam Finaliter post longam super materia disputationem conclusit: Dominus tuus dicat et mihi proponat modos mihi possibiles et honestos, ego non discedam eb eo quod mihi dicet, et istud ad certum teneat; dico quod modos proposui per scripturam quam misi vobis, quae incipit Deus omnipotens, qui visi sunt mihi possibiles, aequi, justi, et breves, inspectata praesenti conditione, et quos firmiter credo dominum Gregorium non renuere. faciat ergo dominatio sua ex parte sua quod offert, debet, et potest supplico; et cum longe sapientior me sit, si non boni aut incommodi fuerint ecclesiae sanctae quos proposui modi, meliores ipse et alii quorum magis quam mei interest, proponant, et propinquantur, dummodo sanctae ecclesiae reddatur quies et vera tranquillitas.
Ad alias partes per aliam litteram in brevi respondebo vobis.
It should be borne in mind that the above remarks are "Things that Bishop Paul should say in reply, if the matter comes up," not "Things which Carlo Malatesta believes, or is himself focused on." It is also likely that the letter of Carlo Malatesta was written so that it could be showed to people as evidence of Malatesta's benign and benevolent sentiments, without embarassing either himself or Cardinal Baldassare Cossa. Carlo was, after all, the host of Gregory XII, and his supporter, and he therefore had difficulties in discussing any papal election in Bologna. He was also preparing war at that exact moment, a war which turned out disastrously at the Battle of S. Egidio, on July 7, 1416, with his own defeat and capture along with 3,000 of his men.
Paul, Bishop of Cervia, was and remained a follower of Gregory XII. He was removed by John XXIII (Cossa) in 1414, though later restored on December 22, 1418, by Pope Martin V.
See Martin Souchon, Die Papstwahlen in der Zeit des Grossen Schismas Zweiter Band (Braunschweig: Benno Goeritz 1899), 91-96.
©2011 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu