Stephanus Baluzius, Vitae Paparum Avinionensium (Paris: apud Franciscum Muguet 1693), II, pp. 285-289:

 

 

Venerabilibus in Christo patribus, religiosis viris fratribus Cisterciensium de Firmitate, de Pontigniaco, dc Claravalle et de Morimundo monasteriorum abbatibus, necnon et generali capitulo ordinis Cisterciernsis, amicis karissimis, miseratione divina frater Nycholaus Hostiensis et Velletrensis episcopus, Neapoleo Sancti Adriani, Guillermus Sancti Nicholay in carcere Tulliano, Franciscus Sancte Marie in Cosmedin, et Jacobus et Petrus de Collumpna, sancte romane Ecclesie diaconi cardinales, salutem et sinceram in Domino caritatem.

Etsi ab universis et singulis christiane fidei detestanda cultoribus pericula gravia et scelerata flagitia presumpta nuper in curia et crudeliter perpetrato. per Vascones in offensam Dei et Ecclesie romane contemptum, gravamen, et concussionem status ejus, nisi superna Dei dextera (que sanctum Petrum in fluctibus ne mergeretur erexit) etiam nobis, quos de mortis eripuit faucibus, astitisset, credamus ad aures vestras per vulgaris fame preloquium pervenisse, nec geramus dubium audita facinora, velut acuta jacula, vehementer ob zelum divini nominis et honorem Ecclesie vestra pupugisse precordia; quia, tamen interdum loci distantia facti variat veritatem, ipsam vobis puram et liquidam, nulla verborum fictione compositam, vestro conspectui presentamus. Et quidem dum nos et alii ejusdem Ecclesie cardinales, post obitum domini Clementis pape quinti, essemus in episcopali palatio civitatis Carpentoratensis ad eligendum futurum summum pontifìcem, sub uno conclavi, et nos cardinales Ytalici, non querentes que nostra sunt, sed que Dei,
neglectis singularibus allectionibus reciprocis in nos ipsos petteremus hominem ad sustinendas collumpnas Ecclesie, qui dictam Ecclesiam refformando dirigeret, essetque in hoc tantum nostra omnis cura, omnis intentio, hic afiectus; subito Vascones, seu quod libram examinis sub futuro summo pontifice, teste conscientia, formidarent, seu quod armorum violentia crederent hereditario jure Dei sanctuarium possidere, ex deliberato atque proposito, tamen sub palliato colore deferendi videlicet corpus ejusdem pape, in copiosa peditum et equitum armatorum multitudine convenerunt ; et scelus quod mente conceperant producentes in actum, die xxiiii julii [July 24, 1304] arma sumpserunt bellica, et sub ordinatione Bertrandi de Goto et Raymundi Guillermi, dicti pape nepotum, civitatem Carpentoratensem intrantes, multos curiales Ytalicos (cum soli Ytalici peterentur ad mortem) immaniter trucìdarunt, et se ad predam convertentes et spolia, crescente rabie ac ad crudelia fervescente furore, in diversis civitatis partibus incendia posuerunt. Nec hiis contenti, plurium cardinalium ex nobis hospitia duris insultibus et inje[c]tis ignibus invadentes, bella ibidem acerrima cum clangore tubarum hostiliter intulerunt. Invalescente tandem graviori periculo et horribili (sicut in captis civitatibus assolet) increscente rumore, multitudo Vasconum armatorum ostium dicti conclavis obsedit acclamando : Moriantur cardinales Ytalici. Volumus papam, volumus papam. Et ipsis in hujusmodi acclamatione frementibus, alia multitudo Vasconum et equitum armatorum plateam dicti conclavis invasit, similibus circumdato palatio vocibus acclamando. Nos vero prefati cardinales Ytalicir(h) circumsepti tantis angustiis, et mori tam turpiter tam crudeliter metuentes, cum omnia circa conclave armatorum multitudo teneret, neque publicus pateret egressus, tandem posteriorem murum palatii, facto inibi (i) parvo foramine, pro nostra salute rupimus, et de Carpentorate postmodum dispersi discedentes, non sine mortis periculo ed diversa loca discessìmus et per misericordiam Dei, que nos salvos reddidit, ad terras pervenimus amicorum.

Consideret igitur vestra prudentia quod ob ipsorum Vasconum feritatem non defluit quin effuso sanguine principalium membrorum Ecclesie, que benignis ipsos lactavit uberibus, ditavit et complevit honoribus, statum eju confusione perpetua cum impressione confunderent, et christianum nomen infìdelibus darent in derisum et fabulam et opprobrium sempiternum. Ceterum premissis omnibus que cum tantis injuriis passi sumus nequaquam obstantibus, nos pacem et unitatem Ecclesie petimus ipsamque summo conamine procuramus. Sed si ex aliene culpa procederet negotium (quod avertat Altissimus) ad rupturam de nostro erga Deum et Ecclesiam zelo certos nos reddimus quod una nobiscum (qui Dei honorem et quod rectum est agimus, et pro justitia et veritate certamus) fides vestra concurret ; et sic per vos et alios orthodoxe fìdei professores ipsi Domino nostro Jhesu Christo et Ecclesie sancte sue in sua causa favebitur, sic promptis affectibus assistetur, quod et divino honori congruet, et eidem Ecclesie satisfìet. Presentes autem litteras per discretum virum Guntherum de Vilestenheim, capellanum Spirensem, nostrum portitorem ipsarum, volumus vobis nostro nomine presentari.

Datum Valentie, die octava septembris [September 8, 1314].

 

 

 

---