John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu
:
Louis Gayet, Le grand schisme d'Occident Les Origines volume 2 (Paris-Florence-Berlin 1889), "Pièces justificatives", pp. 138-148:
Sequitur informatio tradita per Cardinalem de Vernhio, supra intrusione Bartholomei de Pernihano olim Barensis archiepiscopi in papatu, ambaxiatoribus D. Regis Aragonum.
1. Et primo, de illis que precesserunt ingressum conclavis, dico quod, pendente termino exequiarum D. Gregorii, Romani majores amici quos habeban erant in domo mea exploratores ad videndum utrum possent percipere apparatum aliquem de recedendo extra Urbem.
Secundo, in strada sive carreria publica per quam itur de S. Jacobo [S. Giacomo in Scossacavalli] ad S. Spriitum [in Sassia], erant circa viginti brigantes, custodientes illum passuum die die et de nocte. Et credebatur verisimiliter per omnes de domo mea, quod ipsi erant ibi positi ad hoc, quod nec ego nec familiares mei haberemus liberum recessum, casu quo vellemus exire Urbem pro futura electione pontificis alibi celebranda.
Tertio, quando volebam ire ad spatium vel peregrinationem, more solito, extra muros Urbis, non poteram, cum porte custodirentur per Romanos ne aliquis exire posset.
2. Item, ab epsicopo Racanatense [ Bartolomeo de Zabriciis de Bononia ] familiare meo, qui erat ytalicus, natione Bononie, audiebam quotidie quod intentio Romanourm firma de deliberato erat habere omnimodo ytalicum vel romanum, et quod ipse sciebat hoc per Romanos, amicos suos, qui interfuerant in conciliis aliquibus, ubi hoc fuerat conclusum vel [139] quod super hoc instaret apud Dominos et quod ubi precibus non possent inducere Dominos, quod cogerent eos ad Romanum vel Italicum eligendum, et quod ipse rogabat me, quod ego non essem nimis durus in opinione mea, volendo ultramontanum, et quod in hoc ego poteram monstrare et ostendere romanis et toti ytalie benevolentiam. Et si contrarium fecerem. essem in perpetuo odio ipsorum, et nichilominus Romani haberent intentum suum et ego possem facere dampnum meum.
3. Item, audivi a comite Fundorum quod si Britones, qui erant tunc in Ytalia, appropinquarent Romam, quod nos eramus destructi et incisi per frustra, et quod nos eramus in manibus ipsorum et quod oportebat quod faceremus illa que ipsi vellent, nec in hoc poterat remediari aliqualiter et occasio que movebat eos erat, quia Romani volebant esse domini.
4. Item, Tucius dictus de lbornacio, locumtenens comitis supradicti, et pater cujusdam nonc episcopi familiaris mei—tamen nescio si de mandato comitis, sed credo verisimiliter quod sic—venit ad rogandum me quod ego recederem de Roma, quia ipse videbat Romanos in mala dispositione, et quod pro certo ipse et comes antedictus dubitabant multum et malum de me, propter aliquas rationes quas subjunxit, et licet esset maximum periculum in recedendo, propter custodiam passuum, tamen ipse erat paratus exponere se morti pro me, et quod ego deliberarem quid agendum. Et licet libenter propter predicta pericula, quibus sentiebam me subjacere, recessissem, tamen sentiens secretam et diligentem custodiam passuum et pericula qui erant in recedendo, non fui ausus exponere me periculo predicto, quod videbam michi et aliis imminere, si repertus seu detectus fuissem in recedendo.
5. Item, Romani receperunt custodiam pontium et passuum ubi per D. Gregorium ipso vivente et post ejus decessum per camerarium. Custodes deputabantur et introduxerunt maximam copiam [140] comitatus ad hoc quod essent fortiores et melius possent habere intentum suum super impressionem quam fecerunt.
6. Item, Romani diversis vicibus nos coadhunatos tam in ecclesia S. Marie Nove quam ecclesia S. Spiritus in sacristia, ex parte populi romani sollicitaverunt ut romanum vel italicum eligere vellemus, alioquin videbant corda populi sublevata adeo et in tantum quod ipsi timebant de periculis irremediabilibus, quod intellegebant in effectu de morte nostra, quam non poteramus aliter evadere, nisi ipsis complacendo eligendo romanum vel italicum. Et ita fuit conclusio finalis in S. Maria Nova et S. Spiritu in sacristia per multa verba. Et significatur una die, licet per quemdam D. Marchum legum doctorem curialiter proposita et promisisset specialiter de securitate nostra. Tamen, die sequenti, venerunt ad dictam ecclesiam S. Marie Nove, post Missam novenne, ad capellam unam in qua eramus congregati, officiales aliqui Urbis, inter quos unus in speciali vocavit Johannem Chenchi, Cancellarium Urbis, qui ab extra remanserat et mandavit sibi quod intraret. Et post plura mandata, cum intrasset, precepit ei sup pena capitis, quod ambaxiatam sibi impositam exponeret. Qui dicens se urgeri ad dicendum, nec aliter facere poterat, exposuit pro parte Officialium et populi quod ni complaceret dando eis romanum vel italicum in papam, quod non poterat eos assecurari, et repetitis dictis per predictum D. Marchum die precedente, revocavit ea singulariter et subjunxit: quod non reputarent ista ad trufam, quia populus romanus–quod dixit sic publice–cito est consecutus executioni demandare. Ex quibus verbis Domini fuerunt valde territi. Et licet in hujusmodi propositionibus et requisitionibus romanorum frequenter fuerit eis dictum quod dimitterent Dominos in electione libere procedere, quia taliter se haberent, quod ipsi essent in conciliis exonerati et ecclesie esset bene provisum de pastore, eet quod, pro Deo, abstinerent ab istis et similibus que videbantur ostendere eos velle facere impres[141]sionem, quod ex hoc posset eis contingere quod ubi volebant retinere Curiam, essent causa perdendi eam, et sic electus non esset papa. Non potuerunt a suis malis, ut videbatur, determinationibus et intentionibus mutari.
7. Item, ante ingressum conclavis aliqui romani tam clerici quam laici venerunt ad me, ad significandum ex parte populi, quod omnino populus tendebat ad habendum romanum vel italicum papam, et quod ipsi ex parte populi rogabant me ut ego vellem in hoc consentire, alioquin quod, pro certo, ipsi videbant populum in tali dispositione quod ipsi dubitabant de morte mea et de sua. Nam erant certi quod ille populus consueverat attendere promissa, et loquebantur libere et aperto ore, et quod non erat puer in Roma qui non esset ista opinione. Et cum replicabam quod populus erat docendus et non sequendus, ipsi respondebant michi quod non erat aliquis in Roma quantumcumque potens, qui esset ausus populum refrenare vel domare pro capite suo, et quod ego, in hac materia, non crederem esse in partibus meis, quia populus ille alterius conditionis erat quam populus de partibus istis, et quod refrenare ibi populum in hac parte, non erat aliud nisi se ipsum facere scindi per frustra.
8. Item, in ingressu conclavis predictus Bartholomeus de Perinhano venit ad domum meam in S. Jacobo, ubi fecit suam [supplicationem] que in effectu erat talis, quod cum quo oporteret quod nos eligeremus romanum vel italicum. In illum eventum, supplicabat quod ego haberem ipsum recommendatum et demum finitis verbis per ipsum loquentem, per episcopum Recanatensem eadem supplicatio iterata fuit, submittens quod pro certo illa vice oportebat, si volebamus salvare nos, quod istud fieret, alioquin omnes eramus mortui, quia ista fuerat deliberatio precisa romanorum.
9. Preteream submisit Bartholomeus antedictus quia dum venit ad me, unus capitaneus Britonum, et credo quod esset D. Sil[149]vester, loquebatur sibi in ista materia: "Non consideremus de auxilio Britonum, quia deliberatum erat per Romanos, casu quo aliquis capitaneus Britonum cum gente armorum appropinquaret Romam, quod omnes incideremus per frustra. Quare adventus Britonum erat mors mea, et quod ego fugerem seu vitarem ipsas, saltem pro illo tempore."
10. Preterea dum dictus B. recessisset, traxi Recanatensem [ Bartolomeo de Zabriciis de Bononia ] ad partem et feci sibi sermonem: quod ipse erat jurista et bene sciebat quod electio que fieret per impressionem esset ullla, et quod ex illa infinitissima mala poterant provenire. Et tunc ipse libere consequentia respondit: "Videte Domine, ego nolo esse vobis proditor. Sciatis quod ego laborabo quod habeamus ista vice italianum vel romanum, et non dubitetis quod habebimus, veletis, noletis, vel per Deum omnes moriemini. Et secundum quod diligetis nationem vestram, ita ego meam. Ego dico vobis hic in secreto quod deliberatum est per Romanos isto modo in consilio, quod ipsi dimittant vos intrare conclave et demum venient aliqui qui rogabunt vos ut eligatis Romanum vel Italicum, et si velitis facere, ipsi recipient patienter. Si non obtemperetis votis eorum interficient omnes non consentientes eis, uno modo vel alio. Quare avisetis vos quod non ostendatis malam voluntatem vestram, quia per Deum, tota sapientia Salomonis non sufficiret vobis ad evadendum manus ipsorum nisi eligatis Romanum vel Italicum.
11. Item, quidam parochianus S. Mariae in Via Lata, in parte Columpnensium, ubi est titulus meus, venit in maximo secreto ad dicendum michi, quod pro certo nos eramus in maximo periculo. Nam deliberatum erat inter Romanos quod omnimodo haberent Italicum ven Romanum, et qui nolent in hoc consecu... debebant occidi; sed in modo occidendi erant diversae opiniones: aliqui romani erant in opinione ad hoc quod ista compressio esset magis occulta quod per intocxicum, alii quod occiderentur gladio. Et subjunxit: "In isto modo mortis ego non possem vobis dare re[143]medium; in alio dabo vobis optimum remedium et probatum." Et tunc extraxit unum magnum frustrum de uni cornu ad quantitatem quasi unius pani, et dedit michi dicens pro conclusione cum lacrimis, quod dubitabat quod nuinquam videret me plus. Et sic recepit congedium a me.
12. Item, tempore quo intravimus conclave [evening of April 7, 1378], tota platea S. Petri erat plena populo tam de Romanis quam etiam de illis montanariis pro majore parte armata, et clamoribus terribilibus clamabant Dominis qui intrabant in suo vulgari: quod volebant habere papam romanum vel italicum, et aliqui diversas dcomminationes et minas cum istis jubjungebant publice, et altis vocibus. Et tandem cum Domini conclave intraverunt simul etiam de dictis romanis et aliis intravit tanta multitudo quanta fere ibi potuit recipi, tam in platea palatii, quam circumcirca et per habitationes etiam intra ipsum conclave, licet prius Domini supplicarent officialibus quod facerent custodiri pontes ne populus transire posset versus palatium, et ita officiales et ad hoc deputati per prius promisissent, et etiam jurassent Dominis, sed non servaverunt.
13. Item, post ingressum conclavis venerunt capita regionum post horam completorium, repetentes quod ipsi instabant quod omnino haberent italicum vel romanum, et quod hactenus non potuerant habere a nobis ni verba generalia, quare pro parte populi volebant tunc certificari, alioqunn ipsi videbant illum populum ita commotum quod nullo modo poterunt sedari sine morte nostra, et quod, pro Deo, apponeremus remedium in hoc faciendo voluntatem populi, quia aliud non erat remedium pro certo, quia alias ipsis nec vobis poterant providere. Et cum eis diceretur por parte Dominorum, quod isti modi non erant honesti et quod abstinerent, pro Deo, ab hiis que evidenter impressionem indicabant, et si ista fieret, sic electus non esset papa., et poterant sequi multa inconvenientia in Dei ecclesia. Propter hoc non discesserunt a suo proposito, sed cum conclusione quam prius [144] nobis dixerant, recesserunt a nobis, et, ut videbatur, male contenti.
14. Demum per totam noctem romani in magna quantitate tam balisti quam alii armati circumdantes conclave predictum et totum palatium S. Petri, tam in platea anteriori quam a tergo in viridario, vociferabant et clamabant: "Romano lo volemo o italiano al manco." Fregerunt portas subtus conclave et audiebantur in conclave clamores, sonitus, et strepitus ipsorum et per foramen quodam audivi voces terribiles a parte ecclesiae S. Petri: "Per lo corpo de Christo se non facheta romano o italico, toti quante serete talhate a pesse." Post quas voces vix potui de tota nocte dormire. Ymo episcopus Diosensis (?) nunc et archidiaconus Burdi (?) qui mecum ibi erant, ut michi dicebant, dubitabant quod ponerent ignem de subtus et quod postea dicerent quod fortuito casu evenerat.
15. Demum in crastinum [April 8, 1378] facta die, circa finem Missae secundae, audivimus clamores terribiles una cum strepitu fortissimo armorum, et romani ascendentes cum diversis armis ante conclave predictum clamabant: "Romano lo volemo o italiano." Et sonum campane S. Petri ac Capitolii ad rumorem populi orridum, ymo, quod plus est, romani antedicti incipiebant percutere portas conclavis firmiter, adeo et in tantum quod illi qui erant ab extra dubitabant de se ipsis. Qui custodiebant conclave predictum, prout nobis fuit notificatum ex parte predictorum, antequam ad aliquam electionem procederemus, fecerunt nos dicti custodes avisari quod omnino et sine mora expediremus nos, et dabant pro consilio quod expediremus nos de complacendo ipsis eligendo romanum vel italicum, alioquin ipsi diffidebant de vita nostra et sua, et quod ipsi ab extra melius videbant periculum quam nos qui eramus ab intra. Et per fenestram porte conclavis fecerunt vocari et dici quod aliquis ex dominis faceret se ad fenestram. Et cum unus ex Dominis accessisset ad dictam [145] fenestram, dixerunt sibi quod omnino diceret dictis dominis ut se expedirent, et sine delatione aliqua, eligendo romanum vel italicum, nec nominarent aliquem citramontanum si volebant salvare sibi vitam. Et ille Dominus reddiens, ista Dominis retulit que sibi dicta sunt. Quibus auditis et ........ quod veniet unus Dominus ad fenestram portae conclavis ad declarationes et minas eorum qui erant ab extra cedandas et pericula evitanda.
Tunc, cum venisset D. de Agrifolio ad dictam portam conclavis, dictum fuit ei per dictos custodes conclavis, quod se expedirent et sine dilatione de eligendo romanum vel italicum juxta petitionem populi, et quod non intromitterent se aliqua ratione de eligendo vel nominando aliquem citramontanum, si volebant salvare sibi vitam. Et cum dictus D. de Agrifolio ista nunciasset Dominis, ipsi, ad evitandum mortis periculum, cui subjacebant nisi satisfacerent populo de romano vel italico eligentes, miserunt ad dictam portam conclavis DD. Florentinensem, de Agrifolio et De Ursinis, ad promittendum ex parte Dominorum populo tunc juxta dicam portam cum furore et minis clamanti et petenti romanum vel italicum, quod eis satisfacerent infra diem sequentem usque ad illam horam, eligendo papam romanum vel italicum, ut petebant, et ita ibidem promiserunt populo clamanti cum minis et petenti romanum vel italicum, ut supra. Et ita promissione sic, ut predicitur facta, isti tres Domini redierunt ad capellam ubi tunc durantibus clamoribus et petitionibus populi de romano vel italico eligendo, ac pulsatione etiam campane S. Petri et Capitolii, cum semper furia eorum duraret, ymo augmentaretur, Domini videntes quod ipsi non poterant aliter evadere mortem, et ego una cum ipsis, nominavimus istum, et certe semper habui in animo quod illud quod ego faciebam, faciebam coactus, et si venirem in loco libertatis, quod libenter remedia[146]rem secundum quod declaravi postea mentem mean D. Ambianensi [Jean de la Grange] in domo mea et D. S. Angeli [Guillaume Noellet], dum ibamus ad S. Paulum. De Dominis credo ea que vidi et audivi ab eis et alias ut ponitur in casu per Dominos ordinato.
16. Post ista, romani qui erant armati ante conclavi exierunt et non tamen omnes extra palatium nec extra plateam recesserunt et aliqualiter quieverunt dunec post prandium. Prandio vero sumpto, audivi quod Domini fuerunt congregati in capella. Quod fecerunt, ipsi sciunt, quia ego non fui presens nec DD. de Britania nec Majorismonasterii qui pransi fuimus in simul et stetimus donec romani fecerunt secundum insultum, dicendo et clamando: "Romano lo volemo." Tunc temporis fregerunt portas conclavis, ut in casu continetur, et ego fugi ad unam cameram que erat prope conclave predictum, una cum quatuor DD. cardinalibus, in qua capera salvati fuimus, et romani fregerunt portas dicte camere et dum exibamus, populus reduxit nos quinque superius clamando cum furore: "Romano lo volemo". Et occupabant se aliqui circa reverentiam impendendam D. S. Petri. Tunc temporis, ego reductus, ut premittitur, semel reposui mantellum D. S. Petri et cum ipse recusaret et dum romani faciebant sibi reverentiam, ipse respondebat, "Maledicti siati totiquanti." Demum exiverunt Domini sicut potuerunt et yverunt ad domos. Ista evenerunt in conclave predicto, quantum recordor.
17. Post conclave, timore mortis, nesciens alias ubi possem me salvare cum aliqui romani essent mecum, dimisi eos in camera mea ..... et recepi unum conservum meum et posui unum cubicularium ante ne et intravi castrum S. Angeli in habitu dissimulato.
18. Postquam in crastinum fuit mandatum per Bartholomeum quod veniremus ad ipsum, et post multas requisitiones factas et minas illatas, tam pro parte dicti Bartholomei quam etiam Officialium Urbis, cum ego viderem quod semper duraret impressio, [147] ymo augmentaretur, quia romani volebant facere circumquaque fossatum, interrogavi Camerarium pro tunc modo Dominum Arelatensem cardinalem [Pierre de Cros], utrum essent victualia in castro, et ipse respondit quod valde pauca. Et tunc ego videns quod non poteram resistere, nec alibi divertere, cum aliis recessi de castro, invitus et malegratibus meis et turbatus in animo et certe tunc non erat remedium in mundo, quod non recepissem et non fuissem presens in intronizatione, quia hoc erat multum contra cor meum.
19. Item, post intronizationem predictam, dum eramus in Roma, in die Pasche, fui presens in coronatione predicti Bartholomei, et equitavi per villam cum aliis Dominis, quia non poteram resistere, et dubitabam quod si ostenderem displicentiam interficerent me. Et sic quidquid circa ipsum feci et in conclavi et post, feci timore mortis, alias non facturus, nec unquam habens in animo ea rata habere, que de ipso B. facta sunt, vel tribuere sibi jus aliquid in papatu.
20. Item, non accepi beneficia ab ipso alique, nec petii neque pro me neque pro aliis. Rotulum tamen quasi invitus tradidi, quia non poteram aliter evadere, ymo certe fui requisitus bis, antequam vellem mittere.
21. Item, nunquam sibi scripsi unam litteram, postquam recessi de Roma. Ipse tamen scripsit michi cum bulla et certe non feci sibi responsum.
22. Item, mandavit michi per unum servitorem meum ispanum, quod dum tantum ego scriberem sibi, faceret ipsum servientem armorum et certe rogatus per familiarem quod vellem scribere, hoc facere denegavi.
23. Item, dum eram Anania, misit ad me episcopum Recanatensem, qui Recanatensis veniebat cum credentia ad tres vel quatuor de Dominis, et juaravit michi super altare et crucem et sancta Dei Evangelia, in inimam Bartholomei, quod dum tamen ego vellem venire ad ipsum, que faceret michi unum cardinalem [148] quem ego vellem, et nichilominus pro fratre meo daret unum de melioribus archipresbyteratis regni Francie et certe Recanatenismet, si potuisset me inclinare, debebat per ipsum cardinalari, ut ipse dicebat. Ego vero Recanatensi respondi quod male venisset ipse, quia nolebam cardinalatum, nec archipresbyteratum, nec beneficia. Et sic videns quod nichil poterat impetrare a me, recessit cum lacrymis.
Cetera quae hic non ponuntur continentur in casu per Dominos ordinato.
John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu