©2011 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu
M. J. J. Brial (editor), Recueil des historiens des Gaules et de la France [Rerum Gallicarum et Francicarum Scriptores] XIV (Paris 1806) , pp. 788-789 [MGH SS 8, p. 467]:
Hugo sanctae Lugdunensis ecclesiae servus, dilectae in Christo sorori M[athildae] divinae consolationis uberrimam gratiam.
Quot et quantis sanctae Romanae ecclesiae literis, et reverendissimae memoriae B. Anselmi [Anselm of Lucca, d. March 18, 1086] et vestris tam legationibus quam et literis, coactus Romam venerim, quantoque tempore in partibus Italiae contra officii mei propositum moratus sim, prudentia vestra doceri non indiget. Electionem vero Casinensis abbatis, antequam ego Romam venerim, factam sufficienter audistis: cui tam ego quam et caeteri fratres mei sanctae Romanae ecclesiae filii, diligentes magis gloriam hominum quam Dei, pro temporis infirmitate assensum praebuimus. Postquam autem ad Montem-Casinum, quo ipse jam praecesserat, Romae aliquamdiu morati ipsius ducatu pervenimus, ex ejusdem familiaribys nobis cum colloquiis, dum videlicet nefandissimos actus suos in auribus episcoporum et cardinalium jactanter recitare non erubesceret, copiosius necessario deprehendimus quam intolerabiliter Deum in ipsius electione offenderimus. Quis enim, nisi ex ipsius ore audisset, unquam crederet, Henrico dicto Regi fidem eum dedisse, ut de obtinenda Romani imperii corona fideliter eum adjuvaret? Aut cujus accusatio contra talem virum reciperetur, nisi ipse quasi ad cumulum gloriae suae adscribendo; nobis narasset praedictum Regem ad invadendas terras B. Petri nunquam, nisi suo consilio et persuasione animaretur, Romam transisse? Numquid non delirans videretur, si quis Romanum electum, post absolutionem a beatissimo Papa Gregorio susceptam, excommunicatum garriret; nisi ipse Attonem cardinalem Mediolanensem electum, a praedicto Papa, ipso abbate subscribente, publice excommunicatum et sine poenitentia defunctum, non solum beatum in communi nostra audientia praedicare praesumeret, verum etiam seipsum non in alia, nisi in qua ipse est, gloria futurum oraret? In quibus omnibus dilectissimos fratres nostros H. et B. cardinales, quos vobiscum esse putamus, testes advocamus: qui vel ipsi de ejus ore audierunt, vel bonis viris, quibus indubitanter credunt, referentibus se audisse dixerunt. Quoties decreta domini sui Papae Gregorii, aliorumque sanctorum patrum, non solum verbo aperte improbaverit, verum etiam manifestis operibus postea destruxerit; in quot et quibus locis electionem suam non secundum Deum, sed tumultuarie factam asseverans, publice refutaverit, et nunquam se acquievisse, vel in perpetuum acquieturum sub terribili attestatione affirmaverit; quasve personas, electionem reddendo, ecclesiae idoneas eligi in Romanum pontificem dixerit, inter quas quamdam vobis ex nomine, Metensem scilicet Her[imannum] quorumdam consilio scripsit, quoniam vobis magna ex parte manifesta sunt, et epistolarum modum scripta excederent, ex ordine scribere omittimus.
Nunc vero, cum jam tandem post tantum laborem inaniter insumptum respirare videamur, et electionem toties refutatam et ecclesiae redditam, divina gratia et vestro fulti consilio et auxilio, in proximo libere facere sperabamus, sub occasione eligendi romanum pontificem, concilium in Capua, sicut illarum partium apostolicus vicarius, congregavit: ad quod ego et abbas Massiliensis, atque archiepiscopus Aquensis, apud Salernum commorantes, ab episcopo Ostiensi et principe Salernitano et Conciano R. [Cencius, Romanus consul] ex parte vicarii et Romanae ecclesiae invitati, ut communi consilio Romanum pontificem eligeremus, veniendo obedievimus. Dux [Rogerius] etiam quibusdam corcumventionibus a Jordane principe juveniliter illectus, illuc venit. Cum ergo de proposito negotio tractare disponeremus, abbas quibusdam mollibus et gestuosis repulsionibus fautores suos episcopos et principem ad compellandum se provocare coepit. Comperta autem versuta sua, cum praedicti ad restitutionem sui quasi invitum eum compellerent, nos praenominati cum Ostiensi episcopo et Witmundo monacho, et quibusdam aliis, consilium habuimus qualiter astutiae illius contrairemus. Postquam ergo ipse jam paratus erat insignia pontificatus resumere, et electionem etiam in ipso conventu multitoties refutatam iter in se retorquere; praedictorum consilio, nos tantam hominis levitatem et propositi sui mutabilitatem improbantes, in audienda omnium nos nequaquam assensum praebituros diximus, nisi de quibusdam contra famam suam et tanti ordinis dignitatem, quae post electionem suam nobis de eo innotuerant, primum canonice examinatio fieret. Quod ipse indigne ferens, neque ad examinationem venturum, neque electionem unquam suscepturum se publice affirmavit. Sicque data nobis iterum licentia ab eo, quem vellemus, eligere, excutiens brachia sua coepit a nobis recedere; cum Wilmundus ex consilio Ostiensis episcopi publice exclamavit, infamem personam non debere in Romanum pontificem eligi vel ordinari, cum constaret eum indubitanter infamiam incurrisse; quoniam quidem excommunicationem domni Papae Gregorii per annum integrum et continuum, et eo plus, sine canonica poenitentia sustinuisset.
Taliter itaque dissoluto conventu, et quia nox imminebat, nobis recedentibus, remansit Dux cum eo, retento secum Ostiensi cum caeteris Romanis episcopis et cardinalibus, Ubi cum diu rogando Dux institisset ut quemdam Alfanum in Salernitanum episcopum consecraret, sed, Ostiensi contradicente, abbas [Desiderius] voluntatem Ducis implere non auderet, quoniam de manifestissima ambitione Alfanus convictus fuerat. Dux graviter indignatus recessit ab eis. Abbas igitur gratia ejus destitutus, quoniam sine eo ad Romanum pontificatum aspirare desperabat, profunda jam nocte cunctis dormientibus, legationem ad Ducem misit; sicque Duce ad abbatem redeunte, et abbas gratiam apud Ducem ut Papa fieret, et Dux quod quaerebat obtinuit apud abbatem, ut Alfanus consecraretur sequenti die, videlicet Dominica in Palmis [March 21, 1087], ex praecepto abbatis id se cunctis facere respondentibus. Eadem itaque die, cum post prandium abbas, Dux, et princeps, uterque a somno meridiano surrexissent, sole declinante ad inferiora, sed vino obtinente superiora (Heu! proh dolor!) abbas pro mercede nefandissimae consecrationis, fultus acutoritate Ducis, pluvialem sibi ipse imposuit, Ostiensi et nobis inconsultis, et prorsus ignorantibus. His ita gestis, cum Ostiensis episcopus nobiscum bene per omnia cucurisset, ut vidit quod abbas per potentiam. His ita gestis, cum Ostiensis episcopus nobiscum bene per omnia cucurisset, ut vidit quod abbas per potentiam principis Jordani ad consecrandum se Roman ire intendebat; timens forte ne sui dignitate privaretur, si ab alio primae manus consecratio ei imponeretur, conversus est in die belli: et immemor factus propositi et factae nobis sponsionis (quod dicere pudet), cum abbate pacem faciens, reverentiam ei per omnia sicut Papae persolvit. Qualiter autem vel quomodo Romam ire disponat, quoniam praesentium lator et peregrini quidquid, postquam a nobis recesserunt, per Capuam transeuntes de hujusmodi apparatu fieri viderunt, vel aliis referentibus didicerunt, plenius vobis referre poterunt, inutile judicavimus scribere.
This letter was written after Palm Sunday, March 21, 1087, and before the eventual consecration of Victor III (Abbot Desiderius) on May 9, 1087.
M. J. J. Brial (editor), Recueil des historiens des Gaules et de la France [Rerum Gallicarum et Francicarum Scriptores] XIV (Paris 1806) , pp. 790-791:
Mathildi dillectissimae in Christo sorori, ac unicae filiae B. Petri, Hugo sanctae Lugdunensis ecclesiae servus, salutem in caritate non ficta.
Quamvis sciamus, venerabilis domina, hoc solum te sapere, hoc solum inhianter te quaerere, quod ad honorem Dei et apostolicae sedis pertineat, tamen dissimulare non possumus quin ex abundanti pietatem tuam admoneamus, ut sanctis desideriis tuis parvitatis nostrae studia adjungamus...
Et nos quidem, licet de recuperatione electionis domni abbatis Montis-Casini a quibusdam sanctae ecclesiae Romanae episcopis et cardinalibus presbyteris dissenserimus (unde aliquibus illorum, cur nobis aliter videretur, etiam apud Capuam palam rationes reddidimus); tamen scire vos volumus ab unitate eorum, qua in corpore sanctae ecclesiae add serviendum B. Petro divina dignatione compacti sumus, nec discessisse nec in perpetuum modis omnibus sedervire. Praeterea notificamus unanimitati vestrae a monachis Cluniacensibus nobis tantas supergressiones et injurias inferri, ut nullo modo eas aequanimiter sustinere valeamus. Et quidem anno praeterito, antequam Romam tenderemus, compertum nobis fuerat abbatem in sancta Parasceve [Holy Thursday], orationem quam pro Imperatore facere consueverat, quae nunc pro excommunicatione et depositione Henrici, a domino Papa Gregorio facta, interposita est, publice celebrasse: de quo cum eumdem ad rationem posuissemus, conscientia debilitatus respondit orationem illam pro Imperatore quolibet se dixisse. Cumque ex circumstantia ipsius orationis ad Romanum eam specialiter pertinere imperium prosequeremur, quia ex apostolicae sedis judicio nunc vacaret, veritate oppressus conticuit, neque tamen debita poenitentia errorem cognitum emendavit. Post reditum vero nostrum, cum effrenatae invasioni monachorum suorum resistere conaremur, objecit nobis quasdam literas, quas dicebat a Papa Urbano sibi directas, in quibus continebatur ut tam ipse quam sancti fratres sui a communione nostra et Richardi Massiliensis abstinere curarent, tu sub praetentione literarum nostras injurias retineret. Quae literae contra apostolicum moderamen et gravitatem conditae, manifesta mendacia continebant. A tempore enim electionis quae de abbate Casinensi facta est, usque ad conventum Capuae habitum, integri anni spatium protestantur exactum, cum verum sit in eo spatio nullatenus annum integrum evolutum. Inter alia autem unum impudentissime metiuntur, quia a communione Romanae ecclesiae nos sponte nostra sejunximus; cum testis nobis sit conscientia nostra, et caritas qua in Domino copulamur, nos non solum communionem eorum non evitasse, sed omnibus hoc persuadentibus restitisse. Adhibito ergo nobis confratrum et coepiscoporum nostrorum consilio, et per eorum manum inter nos et abbatem colloquio constituto, cum intelligeret nos aliter cum illo concordiam non adhituros, nisi culpa cognita praefatam orationem interponeret, judicium nobiscum subire, praetensis miltis occasionibus, recusavit; episcoporum tamen qui aderant studiis discordia nostra aliquantulum modificata est, et per inducias usque ad praefinitum terminum mitigata.
Haec de his quae circa nos sunt caritati vestrae communicavimus, invicem postulantes ut, si quid vobis de servitio humilitatis nostrae placuerit, sine haesitatione nobis hoc summopere cupientibus assignetis. Si vero praesentium portioribus Romam eundi occasio aut facultas defuerit, de benignitate vestra plurimum confidentes, rogamus ut literas quas illis perferendas commisimus, episcopis sanctae ecclesiae Romanae filiis et cardinalibus presbyteris celeriter dirigi faciatis. De caetero, dilectum fratrem nostrum domnum Rotgerum, sanctae ecclesiae apostolicae sedis cardinalem subdiaconum, qui in proximo Romam per vos ad utilitatem sanctae ecclesiae venturum se dicit, nobilitati vestrae sicut necessarium commendamus, rogantes ut in conductu, et in caeteris in quibus benignitatis vestrae consilio indiguerit, pro gratia B. Petri et nostra subveniatis; quo referente, de his quae circa nos sunt plenius cognoscetis.
This letter was obviously written in or after August of 1087, when Hugh and Richard were excommunicated by Victor, or rather, as Victor insisted, they had separated themselves from communion with the Roman church. According to a speech attributed to Victor himself (whose charges, however, do not agree with the rest of the historical record) [Watterich I, 568]:
...Nostis praeterea et bene nostis, quantos dolos quantasque persecutiones michi intulerint Ugo Lugdunensis archiepiscopus et Richardus Massiliensis abbas, qui pro fastu et ambitione sedis apostolicae, quan hactenus latenter habuerant, postquam se non posse adipisci perviderunt, in sancta ecclesia scismatici facti sunt: Et Richardus quidem electionem nostram Romae cum episcopis et cardinalibus fecerat...
The reference to an incident of Holy Thursday and the monks of Cluny and their abbot [Hugh] would seem to place the letter after Holy Thursday, 1088, rather than 1087. See Gallia Christiana 4 (1728), 99-109. Abbot Hugh was the godfather of the Emperor Henry IV.
The reference to "Papa Urbano" is a mistake of some sort. Urban II was not elected until March 12, 1088. On the day after his election, Urban wrote to Abbot Hugh of Cluny [JL 5349], asking him to come to him; the request was repeated in a letter of July (?) [JL 5364]. But there was no mention of Archbishop Hugo or Abbor Richard or their excommunication by Pope Victor. It was probably Victor III who was meant [JL 5346, the existence of a letter from Victor to Hugh of Cluny being inferred].
Archbishop Hugh was excommunicated by Victor III (Desiderius of Montecassino) in a synod held at Benevento in August of 1087, along with the Antipope Clement III (Guido of Ravenna) and Richard de Milhau, Abbot of Marseille. [Petrus Diaconus Chronicon III. 72; Annales Benev. MGH SS 3, 182]. J.-D. Mansi [Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio 20, column 640; Migne PL 149 columns 966-967] quotes the Pope's words:
Nostis praeterea, et bene nostis, quos dolos machinati sint, quantasque mihi pressuras intulerint Hugo Lugdunensis archipeiscopus et Richardus Massiliensis abbas, qui pro fastu et ambitione sedis apostolicae, ad quam dudum clam inhiabant, ubi votis suis potiti non sunt, schismata in sancta ecclesia fecerunt: et Richardus quidem Roma nostram electionem cum cardinalibus et episcopis egerat, Hugo autem ad nos post paululum veniens, affusus vestigiis, dum obsequium nobis summo pontifici debitum invitis ac retractantibus exhiberet, legationem a nobis in partibus Galliarum postulaverat et acceperat. Itaque donec parvitatem nostram electioni factae atque a se approbata repugnare conspexerant, ipsi modis omnibus insistebant ne onus pro utilitate ecclesiae nobis impositum .ojiceremus. Ubi vero nos tandem cedere perviderunt, conceptam diu flammam clibanus exsaturatus evomuit. Quapropter cernentes sibi fratrum omnium unanimitatem constanter obiuctqari, ab eorum et nostra sunt continuo communione sejuncti. Unde vobis apostolica auctoritate praecipimus, ut ab eis abstinere curetis, neque illis omnino communicetis, quia ecclesiae Romanae communione sua se sponte pravarunt. Nam, ut B. scribit Ambrosius, qui se a Romana ecclesia segregat, vere habendus est haereticus.
Archbishop Hugh was restored almost at once and made Apostolicae sedis Legatus by Urban II, as Peter the Venerable testifies [Gallia Christiana 4, column 101; Massino, 11-20]. Urban, after all, had been a party to many of Hugh's activities, and knew the truth of things. Hugh died in 1106, on October 7, while he was on his way to the Council of Guastella (according to Anselm of Canterbury). [The notion that he was a cardinal is a mistake of Onuphrio Panvinio]
Cardinal Richard de Milhau, OSB, was the brother of Cardinal Bernard de Milhau. In 1079 he was elected to succeed his brother as Abbot of St. Victor in Marseille. He had previously been excommunicated by Gregory VII, ca. 1083, but was restored. [Johannes Massino, Gregor VII im Verhältnis zu seinen Legaten (Greifswald 1907), 32-37]. He participated in the Election of Victor III in Rome [Petrus Diaconus Chronicon III. 72; Grauert, Historisches Jahrbuch 1 (1880), p. 582]. His excommunication by Victor III was also quickly rescinded, and he served as Legate in Spain [Ganzer, pp. 32-36]. He was present at the Council of Clermont. He was legate in France in 1095-1100, and then again in Spain, 1100-1101. He became Archbishop of Narbonne in 1106, whereupon he appears to have resigned his Cardinalate, and died in 1121..
See: Johannes Massino, Gregor VII im Verhältnis zu seinen Legaten (Greifswald 1907), 11-20. Abbé Rony, PSS., Revue d'histoire de l'Église de France volume 14, no. 63 (1928), 145-160. Carl Mirbt, Die Publizistik im Zeitalter Gregors VII (Leipzig 1894), pp. 64-65.
Cardinal Roger, Cardinal Subdeacon Ecclesiae Romanae, is also mentioned by that title in a letter of Urban II of April 10, 1088 [JL 5351].
©2011 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu