Louis Gayet, Le grand schisme d'Occident Les Origines volume 2 (Paris-Florence-Berlin 1889), "Pièces justificatives", pp. 169-185:

1. Magnifici DD. ambaxiatores illustris principis D. Regis Aragonie, exegisti a me juramentum de dicendo veritatem super nonnullis que contingerunt in Urbe et in aliis partibus italie et alibi post mortem D. Gregorii pape XI super eelectione summi pontificis, de hiis que sciebam et audiveram in illis partibus et pertinentibus ad predicta, et mandatis in recessu, quod ego in [170] scriptis redigerem et procurarem vobis mitti depositionem meam clausam, quae talis est:

2. In nomine Domini Amen. Anno Domini millesimo trecentesimo septuagesimo septimo de mense Septembris, [September 1377] Serenissimus princeps et D.D. Karolus romanorum imperator destinavit me Conradum Henrici decanum ecclesie Wissegradensis Pragensis ad D. Gregorium papam XI in factis filii sui et Serenissimi principis Wenceslai regis Bohemie pro regno romanorum, et cum hoc misit per me Cadraginta milia floremorum auri [40,000] eidem D. Gregorio mutuando, et postquam idem D. Gregorius eosdem florenos recepit, incidit in infirmitate de qua postmodum sabbato ante Letare anni predicti septuagesimi octavi [March 27, 1378] diem suum clausit extremum, negotio dicti Serenissimi principis Wenceslai regis non expedito.
    Tum vidi et audivi ac presens fui in Roma dum RR. patres DD. card(inales) congregati essent ad hospitale Sancti Spiritus, quo tunc Romani congregati cum officialibus et bandarensibus venerunt ad dictum hospitale ubi tunc dicti DD. card. erant congregati. Et tunc iidem officiales romanorum dixerunt inter cetera alia verba: "Patres et DD. supplicamus et rogamus ut romanum vel ytalicum eligatis in papam, et quod ante ingressum conclavis nos velitis super hoc facere certiores, alias dubitamus de maximis et irreparabilibus periculis, cum cognoscamus corda civium nimium esse sublevata." Ipsi vero DD. card. responderunt eisdem officialibus, quod ad certum aliquod eos artare non poterant quod valeret de jure, rogantes eosdem quod a talibus desisterent et desistere facerent populares, ne impedimentum facerent electioni future, nam cum eorum desiderium esset curiam retinendi in Urbe, satiscito frustrari poterant per hos modos ne ulterius haberent. Et hiis non contenti, in executione minarum et mortis terrorem, gentem rusticam introduxerunt in Urbe, quas revocare noluerunt, licet per dictos DD. card. fuerunt ut revocarent, instantissime requisiti et ut terror adderetur timori, ro[171]mani principes et alii nobiles per quos sedari poterat furor populi et quietari per eosdem officiales fuerunt expulsi a[b] Urbe, super quorum restitutione aut duorum ex ipsis, humiles preces DD. cardinalium noluerunt exaudire. Et portas Urbis post mortem Gregorii fecerunt fermari et custodiri, licet D. Gregorio vivente portae transtiberinae et pontes essent in custodia eorum, et claves et custodiam invito papae Camerario [Archbishop Pierre de Cros] habere voluerunt et habuerunt.

3. Deinde officiales predicti promiserunt, corporaliter per ipsos prestito juramento, DD. cardinales ab omni impressione et violentia tenere securos, necnon promiserunt quod burgum S. Petri, in cujus palatio futuri pontificis erat electio facienda, ad majorem securitatem facerent custodiri aut pontes claudi aut taliter fecerent communiri, quod secure possent ad ipsius Summi Pontificis electionem procedere; sed nichil de promissis et juratis per eos servarunt postea, ut apparuit notorie ex subsequenter.

4. Etiam D. Paulus, marascalus romani populi, in cujus opposito eram hospitatus dixit ad me: "Domine Decane, et vicine carissime, scimus quod estis de familia Domini imperatoris, quem estimamus dominum nostrum. Unde consulimus vobis bona fide, faciatis vobis provisionem fieri pro vobis et familiaribus vestris ad certos dies, quia in hoc romani fermissime, ex deliberato consilio, remanserunt, quod si DD. card. non eligant romanum vel ytalicum in papam, omnis ad pecias incidantur vel comburentur et similiter facient familie eorum et faciatis D. imperatoris arma pingere in portis vestris et maneatis in domo cum familiaribus, si vultis esse sine periculo, cum audietis rumorem istum, non potest diu durare nisi maxime ad tres dies. Ego et Dominus Cancellarius Urbis consanguineus meus oportet nos esse cum romanis in palatio, sed committimus familie nostre quod si aliquis insultus fieret contra vos, quod ipsi prohibeant quantum possunt. [172]

5. Deinde instante hora intrandi conclave pro dicta electione tractanda seu fienda, venerunt ad palatium DD. card. existente populo pro majori parte armato in quantitate plenitudinis in platea S. Petri, qui intressu palatii unam constituerunt aciem hominum armatorum, quam circumquaque palatium ordinaverunt, ita quod nullus ingredere poterat vel exire romanis invitis. Paulo post hora tarda cumulabantur terrores, dum illi, qui capita dicuntur regionum, una cum multis civibus conclave sunt ingressi, petentes vicibus iteratis ut DD. card. antequam ipsi romani de inde recederent, consolarentur eosdem de electione romani vel ytalici facienda, pluries et pluries subjungentes, populum sic fore dispositum quod istud aliter esse non poterat absque gravi et grandi periculo personarum. Ipsi autem DD. card. responderunt plane et modeste, ut audivi, et fuit vox communis in Roma de premissis omnibus.

6. Quibus autem abeuntibus ab inde, remansit populus in palatio per totam noctem tumultuose vociferans, "ytalicum volumus aut romanum." Nec dictus populus permisit, ut dicebatur publice, claudi palatium illa nocte. Plurium portas mansionum palatii fregerunt eadem nocte. Mane autem facto, cum DD. Cardinales orabant ad Dominum in devotione Missarum super electione fienda, ut audivi pluries tunc dici, tunc populus predictus horrendas voces emisit et pulsavit companas S. Petri et Capitolii pro congregatione populi ad rumorem, et hoc de vocibus et pulsatione campanarum predictarum ad rumorem et arma, ut premittitur, erat publicum et notorium in Urbe, universis sine intermissione tumultuose clamantibus, "Romanum vel ytalicum eligatis in papam aut omnis moriemini incontinenti."

7. Quo audito, ut audivi pluries et publice postea dici, predicti DD. card. et merito perterriti fugerunt et sine aliqua deliberatione ad clamorem populi et terrorem elegerunt, ut dictum fuit tunc publice, Barthol. tunc Archiepiscopum Barensem, et de[173]mum populo romano cum tumultis et clamoribus intrante et in pluribus partibus violenter frangente conclave, in pontificalibus romano populo pro papa exhibuerunt unum romanum, videlicet, D. Franciscum S. Petri card., et deinde populus et alii cum impetu intraverunt palatium et ad D. Franciscum predictum pro reverentia facienda concurrerunt.

8. Et medio tempore DD. card. prout melius potuerunt in strepitu tali, exiverunt palatium dicentes: "Romanum habetis." Sex autem ex DD. card. intraverunt castrum S. Angeli, alii ad domos suas et aliqui extra Urbem, In crastinum vero veni ego ad palatium ad videndum quid ibi fieret, et ascendi superius et inveni Barth. in camera superiori versus ortum stantem et plures cum eo, inter quos erat unus de DD. card. qui dixit ad Barth, "Hic est de imperatore Conradus." Cui idem B. dixit, "Ego nosco eum bene, ipse fuit antiquus amicus meus," et recepit me ad osculum. Tunc recommendavi Dominum meum imperatorem et filium suum hiis verbis, "Pater Sancte, habeatis vobis recommendatos D. meum imperatorem et filium suum. Modicum restat ad faciendum, alii laboraverunt et vos recipietis, Deo dante, fructum cum honore. Solum restat publicatio." Qui dixit et respondit, "Carissime, permittas me venire ad sedem meum. Ego faciam pro D. tuo plusquam fecerunt decem predecessores mei, si voluerit esse devotus filius Ecclesiae." Ex tunc statim ibidem, vertebat se et ad illos qui ibi erant dixit, "Ubi sunt Cardinales?" Et fuit sibi responsum, quod plures fugissent ad castrum S. Angeli et alii ad domos eorum et alii extra Urbem, propter metum romanorum. Tunc idem B. iratus dixit, "Non debent timere Romanos, ymo romani timent me. Ego fugavi eos de nocte extra palatium, quod nullus poterat michi resistere neque respondere." Tunc ad quemdam ibidem existentem dixit, "Vadatis ad cardinales qui sunt in castro S. Angeli, quod veniant statim, et ponant me in sede mea, si voluerunt pericula et scandala majora prioribus evitare. Et non [174] timeant romanos, quia romani sunt mecum." Qui abiit et reversus dixit: quod DD. cardinales dicerent quod non auderent venire propter metum romanorum. Tunc idem B. ut furiosus vocavit Senatorem, dicens, "Vadiatis ad Romanos et dicatis eis quod ipsi compellant ipsos cardinales qui fugerunt ad castrum S. Angeli quod veniant et ponent me in sedem papatus, alias nichil est factum, sed ipsi essent delusi et ego cum eis." Et tunc eodem die iidem cardinales venerunt ad palatium et fecerunt reverentiam eidem B. et alii compulsi sunt ad veniendum et ad faciendum sibi reverentiam et illo sero. Idem B. vidit camerarium Card. Sancti Angeli et quasi furiose exclamavit eumdem dicens, "Ubi est Dominus tuus? Ipse fugit extra Urbem, et vult perfectior esse aliis cardinalibus. Faciatis eum venire, alias ego faciam eum turpiter trahi ad civitatem in scandalum sui et aliorum. Credat quod non possit effugere manus meas."

9. Et idem B. saepius habuit consilium cum romanis et hoc multum terrebat DD. cardinales, ut audivi. Etiam fuerat ordinatum per B. et romanos quod nullus cardinalis permittebatur exire Urbem pro spatio sine speciali mandato ipsius B.. Deinde fuit coronatus in die Paschae.Et post hoc habuit consistorium publicum et ibi incepit dicere quod habebat potestatem deponendi imperatores et reges et principes et alios loco eorum, instituere et ordinare, et multa alia inordinata et inepta ibidem dixit. Post hoc certa die DD. cardinales fuerunt constituti coram dicto B,. et ego cum sociis meis, qui eramus ex parte imperatoris pro facto filii sui, videlicet, pro approbatione romanorum regis. Tunc idem B. dixit alta voce, "Domine Gebennensis [Robert of Geneva], ego volo quod vos scribatis D. imperatori consanguineo vestro et regi Bohemiae ac aliis consanguineis vestris. Et vos etiam, D. Florentine [Pietro Corsini], vos etiam promovens facta D. imperatoris, et vos alii DD. cardinales similiter (quorum multi erant ibi) scribatis D. imperatori et aliis amicis vestris de mea electione et coronationis canonica, et ego scribam [175] similiter. Et videatis quod concordetis mecum, et antequam sigilletis litteras vestras, volo eas videre, si concordant cum litteris meis. Ego expediam istos imperiales et mittam nuntios meos cum eis, et mittam D. imperatori et regi Bohemiae raubas meas et etiam aliis principibus. Et non tardetis cum dictis litteris." Et tunc certi DD. cardinales dixerunt eidem B. quia non erat de more cardinalium scribere electionem romanorum pontificum, nec unquam scripserant prius. Quibus idem B. dixit, "Et si prius non est factum, ego volo quod sic fiat." Tunc post multas altercationes habuit, et inde habitas, DD. cardinales, qui, ut michi apparebat, timentes non audebant contradicere, ab ejus presentia recesserant."

10. Et post predicta certa die reversi ad D. Clementem tunc in minoribus constitutum [that is, Robert of Geneva, who was then of lower rank, but later Pope Clement VII], qui vocavit me et dixit, "Conrade, maneas hic, post collationem. Habeo tibi loqui necessario." Et, finita collatione, mandavit quod omnes exirent, excepto uno cubiculario, videlicet Mutimo et me, et fecit sibi aportare librum decreti, et dixit ad dictum Mutimum cubicularium, quod exiret foras. Et fecit me claudere hostium camerae et dicere eidem quod omnes repelerent de hostio et de fenestris, ne aliquis posset audire quod loqueretur. Tunc post ea predicta dixit ad me: "Conrade, non habeas pro malo, ego volo quod jures michi ea quae tibi dixero, quod non dicas alicui quamdiu sumus in Roma, quia tantum timorem habemus de romanis ego et alii DD. cardinales, et timeo frequenter quod in quali angulo sint quatuor romani constituti." Tunc apperuit librum directi et legit capitulum "Si quis pecunia vel favore humano vel militari aut tumultu populari, etc.". Et postquam dictum capitulum per legisset ex toto, dixit idem dominus noster, "Conrade, tu vidisti et audivisti omnia que facta sunt ante conclave, in conclave, et post, et qualiter romani inhumaniter tractaverunt nos, et compulserunt nos ad dandum eis romanum vel ytalicum, et quomodo nunc etiam iste compellit DD. cardinales ad scribendum suam electionem fore canonicam et coronationem D. im[176]peratori et regi et aliis principibus et notis nostris contra veritatem et conscientias nostras et contra omnia jura, et, si non faceremus in hoc voluntatem suam, sine dubio essemus in periculo mortis. Igitur rogo quod velis te parare ad viam eundi ad D. imperatorum ad informandum eum de veritate et de omnibus predictis violentiis seu impressionibus, molestiis et contumeliis illatis et factis Dominis Cardinalibus, quia ipse credit tibi, et quod non advertat nec curet scripturam meam circa hoc, neque aliorum cardinalium, quae sibi scribuntur, nec etiam credat nuntiis ipsius B., et dicas sibi audacter et secure quod cito fuerimus extra Urbem in libertate constituti, procedemus ad electionem canonicam futuri romani pontificis. Et deinde expediamus factum filii sui et scribemus cum nuntiis nostris solempnibus totum factum et veritatem quod nunc non audemus facere, quamdiu sumus in Roma."
    Deinde eidem D. nostro dixi, "Reverende pater et Domine gratiose, Deus novit quod fui presens, vidi et audivi omnia que dicitis, et libenter irem ad D. meum imperatorem in isto facto ad informandum eum de veritate, sed non presumo propter florenos predictos, videlicet XL milia, quos relaxavi, propter importunas instancias D. camerarii et aliorum sicut scitis." Tunc idem D. noster dixit, "Quid ergo faciemus?" Cui respondi quod nescirem. Tunc idem D. noster dixit, "Oportet nos habere personam notam D. imperatori cui credit, quia non licet scribere veritatem. Nam si litterae tales nostrae reperientur, essemus omnes mortui." Et subjunxit, "Quid videtur tibi de Conrado de Visenhensi socio tuo? Possum confidere de eo?" Cui respondi et dixi; quod sic, sed quod stringeret eum cum juramento sicut michi fecerat. Qui Conradus etiam excusavit se et dixit quod non audebat ad partes ire, nisi factum filii imperatoris esse expeditum, in cujus subsidium etiam erat missus.

11. Dominus noster ad me dixit, "Conradus excusavit se. Quid videtur de clerico tuo?" Cui respondi: quod bonus esset et fidelis [177] et bene notus in curia D. imperatoris et esset intelligens, et viderat dictam impressionem et presens fuit sicut aliquis de nobis. Tunc idem D. noster fecit eum vocari, et interrogabat de nomine ejus, cui dixi quod Venceslaus Stirnando vocaretur. Deinde idem D. noster recepit juramentum ab eodem clerico et injunxit sibi quae dicere deberet imperatori, scilicet, quod non adverteret ad litteras suas, neque aliorum DD. cardinalium, nec crederet eorum litteras super canonica electione dicti B. neque nunciis ipsius B., quia per metum mortis illa omnia essent extorta; sed postquam essent extra Romam in libertate constituti, tunc per proprios nuntios vellent sibi scribere et notificare et factum filii sui expedire, ut supra continetur.

12. Etiam per eumdem meum clericum scripsi D. meo imperatori totum factum de dicta electione; quem clericum et litteras ac informationes una cum litteris meis idem dominus meus imperator, ex parte Domini mei tunc Cardinalis Gebennensis, gratiose recepit et dixit ad eumdem Wenceslaum clericum meum dictus imperator, quod vellet cum collegio remanere, quod audivi ab eodem clerico meo et aliis fide dignis, qui etiam hoc audiverant ab imperatore predicto, postquam veni ad partes.

13. Et deinde DD. cardinales institerunt apud eumdem B. ut permitteret eos exire extra Urbem et in Anagnia ad recentem aerem, more consueto prout alii aromani pontifices facere consueverunt, quia aer esset in estate corruptus in Roma et quod possent cogitare de provisionibus suis faciendis. Et post multas petitiones, successive indulsit D. de Agrifolio et D. Pictavensi [Guy de Malsec] cardinalibus. Qui D. Cardinalis Pictavensis non erat presens coram dicto B. Quibus scilicet DD. de Agrifolio et Pictavensi dictus B. indulsit, ut audivi, quod irent soli in Anagniam, et quod alii cardinales remanerent in Roma cum eo, sed cito vellet eos sequi cum aliis cardinalibus. Tunc ego cum Domino Nicolao de Neapoli, senasculo Provincie, qui erat promotor D. mei imperatoris et filii sui, ibidem roga[178]vimus dictum B. quod vellet factum serenissimi principis D. Wenceslai publicare antequam cardinales exirent de Urbe. Tunc ipse B. respondit, "Ego volo quod vos alii omnes de imperatore vadatis ad imperatorem cum nunciis meis, et ego scribam eidem et D. Regi filio suo de mea electione et coronatione canonica et mittam D. imperatori et filio suo et regine raubas meas et aliis principibus et ipsi erunt bene de hoc contenti." Cui dixi, "Pater Sancte, expediatis et publicetis factum Domini, alias non presumerem ire ad partem, nisi habita fine et maxime propter pecunias seu folorenos quos relaxavi D. Gregorio predecessori vostro." Qui B. irracunde respondit dicens, "Vade, curruptor pecuniaris." Cui B. respondi, quod non eram talis, nec scirem pecuniis corrumpere, neque facere, sed feceram hoc quod D. imperator injuxit michi. Tunc unus ex DD. cardinalium presens incepit ridere et dixit, "Conrade, non habeas verba D. nostri pro mala, ipse jocatur tecum." Et D. Nicolaus de Neapoli [Nicholas Spinelli] tacuit et recessit ad partem. Et immediate supervenit Echardus [Eckhardus de Dersch] episcopus Wormatiensis [1371-1405] et Conradus de Girendem coprocuratores mei, quos idem B. advocavit, me ibidem existente, coram se, "Venite, vos imperiales, paretis vos ad viam. Litterae meae sunt factae de electione et coronatione mea canonica et DD. cardinalium, quas portabitis cum nuntiis meis. Et mittam cum hoc raubas meas D. imperatori et regi Bohemiae filio suo et reginae. Et ipsi libenter videbunt vos et erunt contenti." Et dixit quod negotium serenissimi principi D. Wenceslai nolebat expedire cum Conradis, sed volebat habere majores principes, quos D. imperator haberet duces, marchiones, archiepiscopos et episcopos. Cui respondi quod ipse tales nuntios non haberet propter discrimina viarum, et non mitteret sibi tales, quos ipse petebat, et D. noster imperator credidisset nobis et etiam D Gregorius, ipse merito nobis credere deberet. Tunc statim furiose clamavit, "Tace, tace." Et recepit dictum episcopum per manum, et duxit extra cameram et dixit sibi multa quae deberet dicere D. imperatori: quomodo miraculose, ut di[179]cebat, fuisset electus. Deinde fuerat reversus ad cameram. Vidit me cum socio meo stantem, et dixit ad nos: "Ego volo istud factum cum Conrado expedire." Deinde non visitavi eum amplius sed secutus fui DD. cardinales de collegio in Anagnia.

14. Et ipse B. ivit ad civitatem Tiburtinam. Tunc DD. cardinales intimabant sibi quod deponeret habitum, quia bene sciret quod per impressionem esset factus, et contra omnia jura, et non esset papam, et volebant contra eum procedere, sicut processerunt. Tunc idem B. interrogavit ubi ego essem, et fuit sibi dictum quod essem in Anagnia cum collegio. Qui B. statim mandavit pro me trina vice successive, quod omnibus dimissis irem ad ipsum in Tibure; ipse volebat expedire factum regis domini mei predicti. Et postea predicta, accessi ad D. nostrum, tunc in minoribus constitutum, scilicet, Cardinalem Gebennensem. Et narravi sibi omnia premissa, qui subjunxit: "Tu non debes ire, quoniam nos statim procedemus contra ipsum B. ad depositionem suam, secundum jura canonica, quia non est papa, sed antichristus, et deinde procedemus ad electionem futuri romani pontificis, qui statim post coronationem expediat factum domini tui et publicavit illud solempniter." Cui respondi: "Reverendissime pater, michi esset magnum periculum, si non irem illuc, qui Bohemi plures sunt ibi et archiepiscopus Magdeburgensis [Petrus Gelyto] et Conradus de Cyrenhem socius meus, et si ipse B. expediret factum domini mei cum illis sine me, ego ninquam recuperarem apud dominum meum. Scio enim firmier et credo quicquid ipse fecerit, quod hoc non valeret; et si essem ibi et expediret dictum factum, ego reverterer ad paternitatem vestram et reciperem ab illo quem sacrum collegium reciperet." Tun idem dominus noster dixit: "Vade et revertaris cito."

15. Deinde veni ad Tiburtinam civitatem, ad D. cardinalem Florentium [Pietro Corsini], et dixi, "Pater reverendissime, quid est quod Dominus noster vult?" Qui dixit, "Ipse B. vult expedire factum domini tui." [180] Cui respondi: "Quomodo potest expedire factum domini mei, cum DD. cardinales non sunt cum eo nec in Tiburto, et dicunt eum non esse papam." Et ipse dixit: "Vade ad eum. Ipse dicet tibi." Cui respondi, "Ego non faciam, alias contumeliose obruit in me, cum sibi instarem de expeditione predicta." Et tandem ivi ad eum, et cum eram coram dicto B., D. Florentinus accessit ad eum, et locutus est sibi secrete. Tunc idem B. vocavit me dicens: "Conrade, venias huc." Et accessi ad eum et feci sibi reverentiam. Qui dixit ad me: "Carissime, non habeas pro malo, quod alias tibi dixi in Roma dura verba, non cum malo animo, nisi quia negotium erat magnum et volebam tunc magnos nuntios habere. Sed nunc intendo expedire factum domini tui, et especta modicum, post audientiam loquar tibi." Et finita audientia, vocavit me ad cameram secretamin presentia D. Florentini cardinalis, et dixit: "Carissime, ego volo expedire factum domini tui et vadas cum Domino archiepiscopo Mardeurgense ad dictum imperatorem et dicas sibi quod factum filii sui sit expeditum et etiam dicas quod isti cardinales volunt michi rebellare." Et multa alia dixit. Cui respondi, "Pater Sancte, dixi vobis alias in Roma, quod sine fine, non audebam redire, sic adhuc dico vobis quod non vadam nisi facto domini mei publicato." Tunc ipse B. dixit: "Quomodo publicabo? Domini cardinales non sunt hic, et ubi est scriptura et litterae quae pertinet ad factum?" Cui respondi: "Pater Sancte, vos noluistis expedire cum poteratitis, sed ego non presumo ire sine fine." Qui dixit: "Vadas Anagniam ad commissarios, quod mittant michi litteras et instrumenta, quae concernunt factum filii domini imperatoris, et dicas DD. card. quod veniant ad me. Hic ego expediam factum." Cui respondi, "Ipsi non credent michi, scribatis eis per litteras vestras." Tunc idem B. dixit, "Non habeo bullam, neque sigillum." Et vocavit D. Florentinum, et dixit sibi D. Florentino: "Scribatis ex parte mea D. de Agrifolio commissario, quod mittat michi scripturas quae concernunt factum filii D. im[181]peratoris, et quod dicat DD. card. quod parent se ad veniendum, quia habeo nova de nuntiis meys, qui sunt in via veniendi de D. imperatore. Et cum venerint statim volo expedire factum D. regis romanorum. Et antequam sigilletis dictas litteras volo eas videre."

16. Postea vero recepi litteram et yvi cum ea Anagniam ad D. nostrum, cui narravi omnia quae feceram et audiveram a dicto B. et ab aliis. Et idem D. noster subjunxit: "Vade et portes litteram predictam D. cardinali de Agrifolio, et audias quid dicat ad eam." Tunc D. de Agrifolio, perlecta littera, dixit ad me: "Vade et porta eam D. meo card. Gebennensi." Itaque tenuerunt me per quinque dies antequam darent responsum. Et finaliter idem D. noster dixit: "Remaneas hic. Statim procedemus contra B. et depositionem ejus, et deinde procedemus ad electionem futuri romani pontificis, qui expediet factum domini tui." Cui respondi: "R. P., permittatis me ire quia periculum michi est apud D. meum imperatorem, propter pecunis quas relaxavi, et etiam propter emulos meos, ut superius dixi, et quicquid ipse B. fecerit et facit in isto facto hoc credo minime valere, propter notoriam et manifestam impressionem romanorum vobis DD. cardinalibus factam, quam vidi et omnis qui ibi fuerunt. Sed quicquid ipse B. fecerit in factis D. mei, ego revertar ad dominationem vestram et dicam vobis."

17. Tunc recepta licentia veni iterum in Tiburtinam et presentavi D. Florentino card. litteram D. de Agrifolio in qua respondit. Quam litteram idem D. card. Florentinus tradidit B., qui eam perlegit et furibundus factus dixit: "Quomodo voluerunt isti cardinales esse contra D. imperatorem, et facta sua impedire? Ego volo quod tu dicas omnia ista imperatori. Cujus iittere tenor erat talis, vel quasi in singulis, quae dirigebatur D. card. Florentino.

18. R. P. litteras quas petitis et scripturas concernantes fi[182]lium imperatoris et factum suum, postquam relatio fuit facta in Roma per commissarios, D. Camerarius inclusit dictas scripturas in archivis camerae apostolicae cum aliis rebus et misit eas in Avenionem.

19. Et post hoc B. dixit ad me, "Remaneas hic." Et deinde in crastino Sancti Jacobi [July 24, 1378], quando DD. card. videlicet Florentinus [Pietro Corsini] et de Ursinis [Giacomo Orsini] et Mediolanensis [Simon de Borsano] debebant ire ad collegium, requisiti ab ipso collegio et omnibus cardinalibus qui erant in Anagnia per publicum instrumentum ut irent ad providendum Romanae Ecclesiae simul cum eis, sicut publice dicebatur, ipse B. vocavit me et socium meum et dixit: "Ego volo expedire factum D. imperatoris et filii sui antequam isti cardinales recedant." Et mandavit pro ipsis incontinenti, quod venirent ad ipsum ex causa, et medio tempore. Antequam DD. cardinales venirent, socius meus conradus Gisenhem predictus traxit se mecum ad partem et coram duobus notariis publicis et testibus protestatus est: quomodo collegium amovebat se a dicto B. et realiter amoverat se ab eodem et publice videretur dictum B. non fuisse nec esse papam, quod per quemcumque actum quem faceremus coram dicto B. in dicta publicatione pro D. nostro imperatore et filio suo, per hoc nolebamus involvere neque consentire, ubi constarent esse vera. Et similiter alia protestatio est facta quando exigebat juramentum fidelitatis a nobis ex parte ipsius, prout haec omnia in duobus publicis instrumentis super hoc confectis videbitis plenius contineri, Quorum instrumentorum tenores vobis mittuntur presentibus interclusis.

20. Deinde ipse B. processit coram eisdem cardinalibus et paucis episcopis et publicavit factum D. imperatoris et serenissimi principis D. Wenceslai Romanorum et Bohemiae regis, in quadam camera, Super quam publicationem fecit idem B. fieri litteras sub bulla, quam fecerat de novo et circa festum S. Jacobi [July 25, 1378]. Et [183] tunc etiam primo incepit facere et sigillare . . . . et gratias quas ante non fecerat.

21. Deinde supplicavi eidem B. quod daret michi litteras super publicatione facti domini mei filii, D. imperatoris, pro qua exposueram nongentas florenos de camera, quos ipse B. pro majori parte sibi imbursaverat. Qui respondit quod eamdem litteram vellet mittere per suos nuntios, quia negotium erat magnum et ponderosum, et quod ego deberem ire cum eisdem. Cui B. respondi et dixi: "Si non vultis michi dare litteram, respondeatis D. meo super septuaginat millia folrenorum, in quibus obligamini sibi et camera apostolica, et si placet, renovetis litteras D. Gregorii predecessoris vestri, qui imposuerat decimam papalem per provincias Pragensensem, Magdeburgensensem, et Diocesim Wralislamensis, et quod collectoribus suis dederat in mandatis colligere dictam decimam per dictas provincia et dioceseos, et D. nostro imperatori solvere dictas septuaginat millia florenorum, de quibus ego portaveram XL. millia; et quidquid remaneret ultra dictam summam, quod idem collectores deberent pro camera apostolica retinere; et ad dictam decimam colligendam D. imperator vult operam efficacem dare, quod dicta decima importetur sine mora. Qui B. respondit, quod ipse predictam pecuniam non perceperat, nec venisset in usum suum. Cui respondi et dixi, quod cum illa pecunia Romandiola et Marchia Anconiana fuissent redempte et liberate, que alias fuissent perdite, si predicta pecunia non fuisset. Et hoc etiam oportebat me probare in Roma per testes fidedignos et per illos qui dictam pecuniam receperant, et hoc fuit factum in Roma, cum de Tibure fui reversus.

22. Et postquam vidi quod dictus B. nullum premsiorum voluit facere, nec litteram michi assigillare, cum qua volebam ire ad D. nostrum et ad collegium, nec respondere super pecuniis, dixi eidem B. quod parceret michi, quod possem ire ad aliam partem. Qui dixit et respondit, "Non facias, tu esses interfectus [184] si ires ibi." Cui respondi, quod melius esset michi mori, quam sic tribulari, et sic ab eo fui separatus, et statim ascendi equum et ivi cum familiaribus extra Urbem.

23. Et veni Fundis, ubi inveni Dominum nostrum jam electum in papam [September 20, 1378] , et ibidem mansi aliquibus septimanis cum D. N. et DD. card. A quibus Dominis, videlicet D. N. et cardinalibus, predictis singulariter et singulis recepi litteras et informationes plenas de predicto scismate et de electione canonica dicti D. N. Clementis papae VII. et de nullo jure B. ad Dominum nostrum bonae memoriae D. Karolum romanorum imperatorem et serenissimum principem Wenseslaum filium suum et ad alios principes et consiliarios ipsius Domini imperatoris.

24. Sed proholor, nimis dui fui retentus in Fundis et in via, quod antequam venirem ad partem et ante decem dies dictus D. imperator fuerat vita functus. Et archiepiscopus Pragensis [Joannes Oeko de Wlasim, created cardinal on September 18, 1378, died January 14, 1380], qui fuerat de principalioribus consiliariis ipsius D. imperatoris, receperat anticardinalatum a B. et filius fratris sui [Joannes de Jenzenstein] archiepiscopalem ecclesiam supradictum, et alii quamplurimi fuerunt per B. promoti ad abbatias, dignitates, personatus et officia et alia beneficia in dicto Regno et alibi existentes, sic quod B. habuit maximam adhesionem. Alii autem seculares vincebantur ab eisdem cum pecuniis et aliis rebus. Et illi qui erant pro parte D. mei Clementis VII [Robert of Geneva] sunt missi hinc inde, unus ad Ungariam, alius ad Marchiam Brandeburgensem, sic, et proh dolor, modicum potui proficere cum eisdem, quia rex continue erat in venationibus et erat juvenis in aetate et consiliarii Bartholomistii, qui erant cum eo, non permiserunt aliquem dui remanere apud Regem, quia erant eis suspecti omnis prop parte D. N. pape CLementis, qui erant et qoquerentur cum eodem.

25. Et tunc supervenit anticardinalis Ravennatensis [Pileus de Prata, who repudiated Bartholomaeus for Clement VII in June 1387], qui procurabat ligas, compromissiones et juramenta principum et aliorum dominorum tam episcoporum quam secularium pro B. et contra [185] partem D. N. Clementis et Rex romanorum non advertebat quidquam , quod isti Bartholomisti faciebant cum litteris suis et sigillo contra partem D. Clementis.

26. Dominus imperator predictus ante mortem suam multum desiderabat me videre et voluit se informari de toto per me, prout audivi a fide dignis et de illis specialiter qui fuerunt de consilio suo, qui flevit amare ante mortem suam, quod non habebat informationes pro parte D. Clementis. Et si vixisset ad medium annum, ut credo, ipse posuisset ordinem in isto scismate, quod nunquam fuisset in tantum processum sicut fuit et est processum, et credo firmissime quod libenter et libentissime audivisset partem D. N. Clementi ac sibi et suis adherentibus contra dictum B. bonam justitiam ministrasset. Ded Do, proh dolor, non placuit.

---

Another copy of the Deposition was sent to Prague, to the Emperor. It is now in Vienna. In the Vienna manuscript the text is preceded by the following note:

"Serenissime princeps, sciatis quod postquam Dominus Rex Aragonie, qui nunc regnat, fuit vocatus de Neapoli post mortem patris sui bone memorie, qui se declaravit lpro domino nostro Clemente papa, et predictus rex informatus de Bartholomeo de parte adversa dubitavit de electione domini Clementis, misit solempnem ambaxiatem Avinionem et voluit, sicut fecit, informare se de veritate, et ego veneram de partibus, et dominus noster Clemens multum gaudebat et dixit mihi, "Tu fuisti presens et vidisti omnia," et sic fui citatus coram dictis ambaxiatoribus, et juravi, et mandarunt quod darem deposicionem meam in scriptis eis, et sic feci ut infra sequitur."

C. Kroft (editor), Monumenta Vaticana Res Gestas Bohemicas Illustrantia Tomus V: Acta Urbani VI. et Bonifatii IX. Pontificum Romanorum, Pars I (Pragae: Typis Gregerianis 1903), 3-17.