:

Louis Gayet, Le grand schisme d'Occident Les Origines volume 1 (Paris-Florence-Berlin 1889), "Pièces justificatives", pp. 64-:

Deposition Thome de Amanatis de Pistorio Cardinalis Neapolitani.

In nomine Domini. Amen. Haec est depositio mei Thome de Amanatis de Pistorio, Cardinalis Neapolitani, supra hiis que vidi, audivi et sensibus propriis percepi, prout infra sigillatim patebit, circa impressionem factam per populum romanum Reverendissimis in Christo Patribus Dominis S. R. E. Cardinalibus tunc Romae existentibus in electione romani pontificis tunc imminente, [65] post mortem scilicet S. M. Domini Gregorii papae XI qui Romae decesit prout infra dicam.

1. Est quidem verum quod anno domini M CCC LXXVII, XV vel XVI die mensis Novembris, ego tunc existens electus ecclesiae Annociensis in Cipro (Limasol), ingressus fui Roman rediens de partibus Alamanie ad quas fueram per S. R. D. Gregorium nuntius destinatus, et ibi scilicet Romae, reperii D. Gregorium cum sua curia residentem, ibi a dicta die steti continue usque ad diem XXI vel XXII mensis Junii ex tunc prixime sequentis, anno tunc curente M CCC LXXVIII, toto autem dicto tempore habitavi in domo habitationis D. Bonifacii legum doctoris germani mei, sita apud S. Celsum satis vicina pontis S. Angeli, habente duos exitus honorabiles et pulcros, unum a parte posteriori in platea publica circa domos illorum de Thebaldeschiis civibus romanis militaribus. Adeo vero dicto toto tempore steti Romae continue, quod nunquam extra Romam per totum dictum tempus pernoctari et rarissime extra Romam exivi, nisi ad ecclesias circumvicinas, nec unquam per dictum tempus tribus horis continue extra Romam mansi. Habui autem per dictum tempus notitiam et conversationem magnam cum aliquibus romanis, videlicet cum Stephano Magliocii de Thebaldeschiis vicino meo, viro multum honorabili juxta morem romanorum, aetatis LX annorum vel circa; et cum Mascio, etiam vicino meo, ut mihi videtur, de eadem progenie de Thebaldeschiis; et cum pluribus aliis filiis et consanguineis predictorum; et cum D. Bartholomeo de Campofloris legum doctore; et cum quodam Mascio compatre D. Bonifacii germani mei commorante in vicinia Campifloris; et cum pluribus aliis de quorum nominibus ad presens non recordor.

2. Igitur, me, ut predicitur, Romae existente, anno salutis a nativitate D. MCCCLXXVIII, circa principium mensis februarii, prefatus S. R. D. Gregorius incepit infirmare infirmitate qua [66] postea decessit, ut statim dicetur, et quamquam aliquotiens respiravit aliqualiter a dicta infirmitate, nunquam tamen convaluit. Verum a dicto principio vel quasi mensis februarii usque ad diem mortis sue cessavit dare audientias in publico et Missas palam audire, excepto solo prima die quadragesimae illius anni quo Missam in publico more solito audivit, satis cum passionatus ut in facie legebatur, verum factum est quod tam propter tempus quadragesimae tunc instantis, quam propter infirmitatem ipsius D. Gregorii ob quam se non exhibebat, ego illis diebus multum visitavi et frequentavi vicos et plateas civitatis Romae eundo, scilicet, singulis diebus ad stationes illis diebus ordinatas, et ad alias ecclesias modo hinc modo inde, et aliquando ad loca alia, in quibus adhunc manent vestigia antiquitatum romanarum sicut moris est illorum qui satagunt talia recensere.

3. Decessit autem praefatus Dominus Gregorius Romae anno predicto MCCCLXXVIII die XXVII mensis Martii, quae dies illo anno evenit sabbatum ante dominica laetare, hora diu post occasum solis et in ingressu noctis precentis dominicam diem praedictam. Tunc vero erant Romae sexdecim cardinales videlicet: (There follow the names of the sixteen cardinals, which Gayet does not print).

4. Attestor ego verum esse me saepe et saepius post mortem dicti D. Gregorii, et ante ingressum DD. in conclave, de quo infra dicetur, a pluribus et pluribus romanis et aliis audivisse quod romani plura conscilia tunc temporis et de die et de nocte fecerant et faciebant ad ordinandum qualiter deberent se cum DD. cardinalibus versari, quatenus possent habere in papam aliquem natione romanum vel ytalicum, ut per hoc posset apud eos curia romana perpetuari vel diutius remanere, dicentes quod propter hoc quia hactenus a longis temporibus usque tunc romani pontifices fuerant natione non ytalici, curia fuerat tamdui extra Romam, et, quod cum tunc opportunitas eis ad hoc providendum data foret, utpote imminente electione romani pontificis in Urbe [67] tunc facienda, eis incumbebat et necessarium erat in hoc providere, et quod ex hoc moti dicti romani in dictis consiliis concluserunt et sic communiter ordinaverunt insistere apud DD. cardinales, primo precibus, secundo minis et terroribus, ut omnimodo eligerent in papam aliquem natione romanum et dicebant quod aliter hoc obtinere non poterant.

4 [5]. Videntes quod de XVI. DD. cardinalibus debentibus eligere, soli IIII, scilicet DD. Florentinus [Pietro Corsini], S. Petri {Francesco Tebaldeschi], Mediolanus [Simon de Borsano] et de Ursinis [Giacomo Orsini] erant italici, alii omnes erant de extra italicam natione, et quod ipsi romani et sigillatim et communiter multum ad hoc instigabantur etiam per prelatos aliquos romanos et ytalicos tunc Romae existentes, dicentes quod nisi tunc providerent, forte nunquam eis similis opportunitas eveniret, et quod a Deo hoc facutm erat quod D. Gregorius ibidem tunc decessisset, qui ut dicebant deliberaverat ipso anno a Roma recedere et ad Avinionem se transferre.

5 [6]. Predicta siquidem audivi et percepi a multis romanis tam de vicinis et notis meis de quibus supra dixi, quam de aliis existentibus aliquotiens in comitiva dictorum michi notorum, quorum aliqui asserebant se interfuisse et vocari ad illa consilia, et licet proximis diebus post mortem D. Gregorii haec michi fuissent tanquam secreta et secreto relata, tamen ex post per duos vel tres dies ante introitum DD. in conclave haec fuerunt papam et publice relata et manifesta facta et de eis erat ubique per Romam publica vox et fama.Ymo cum aliis diebus visitarem ecclesias et circuirem vicos civitatis, romani stantes in tabernis et compias et mulieres sedentes prae foribus domorum suarum, in locis per quos transibam aliquotiens clamabant et dicebant me audiente et transeunte: "Romanum volumus in papam vel saltem ytalicum."

6 [7]. Et est verum quod aliquando interfui in Missis de requiem quae dicebantur in ecclesia S. Marie Nove pro D. Gregorio infra [68] novenam obitus sui, et vidi ibi convenire Banderenses qui presunt civitati et populo romano, et post Missam vidi eos ingredi ad DD. cardinales qui se post dictam Missam ad quamdam capellam ad partem recludebant, ad requirendum eos etiam cum minis pro parte totius populi ut eligerent in papam aliquem natione romanum vel ytalicum sicut publice refferebatur. Et idem vidi alia vice in ecclesia Sancti Spiritus, scilicet, ipsa die vel anteriori die quo Dominici de sero conclave ingressi fuerunt. Verum est tamen quod in dictis requisitionibus non interfui, quia illa erat materia de qua et in qua me multum non ingerebam, nec ingerere volebam. Propterea deditus tunc visitationi ecclesiarum cum primum honeste poteram me a dictis conventionibus retrahebam, et ad veritatem vix tunc ante factum, credere poteram quod ad talem et tantam violentiam romani contra DD. cardinales circa dictam electionem procederent sicut fecerunt, prout infra dicetur.

7 [8]. Et est verum quod illis diebus ante ingressum DD. in conclave omnis nobiles romani laici de mandato dictorum Bandarensium recesserunt a Roma et hoc fuit publicum et omnibus notum, nec redierunt nisi demum post intronizationem Bartholomei Barensis de quo inferius dicam.

8 [9]. Item, verum est quod romani post mortem D. Gregorii, et antequam DD. cardinales ingrederentur conclave receperunt ad se custodiam pontium et portarum Urbis, quae prius erat ad manus officialium papae. Vidi enim in ponte S. Angeli vicino domui habitationis meae et in pluribus portis Urbis juxta quas aut per quas visitando ecclesias pertransibam, fieri et teneri munitiones magnas per romanos et gentes eorum, aliter quam ante vidissem. Ymo referebant communiter quod romani hoc faciebant ne DD. cardinalibus pateret recessus ab Urbe, nec eis liceret gentes aliquas introducere pro ipsorum securitate.

9 [10]. Item, verum est quod per triduum et per biduum ante in[69]gressum DD. cardinalium in conclave, supranominati romani michi noti, non tamen omnis simul sed sigillatim, nunc isti, nunc illi, habuerunt amabiliter eet secreto monere, et monuerunt caritative et saelpius D. Bonifacium germanum meum et me veluti eis notos et dilectos, dicentes: quod tum eis constaret populum romanum sic esse dispositum ut omnino velit in papam hominem natione romanum vel saltem ytalicum et esse sic firmatum in hoc ut nisi supra hoc eis per DD. cardinales complaceatur, sequetur absque dubio ex hoc magna personarum occisio et bonorum direptio, nedum in personis et bonis ipsorum DD. cardinalium sed omnium forensium, et in hoc per populum furentem non fiet magna discretio personarum: haberemus sic providere evacuando, scilicet domum nostram bonis et supellectilibus preciosis, ut adveniente tale casu, non subiremus dampna prede. Dicebant enim: "Personas vestras et vestrorum facile defendemus, quia ytalici estis et ad domos nostras vobis vicinas potestis cito confugere, sed bona in domo vestra existentia, quamquam fortis sit, non possemus finaliter defensare." Verum D. Bonifacius et ego his monitionibus et consiliis moti, attendentes quod ipsi sic consulentes viri notabiles erant, et sciebant secreta civitatis et semper ostenderant apud nos magna signa amicitiae, et quod a tantis partibus hoc nobis suadebatur, disponimus sic de omnibus bonis nostris tunc in domo existentibus, quod antequam DD. cardinales intrarent conclave, omnis libros nostros, omnia vasa argentea paucissimis exceptis, omnes vestes exceptes cotidianis, omnia paramenta lectorum exceptis necessariis omnino, et omnia alia supellectilia preciosa fecimus extra domum nostram secrete defferi, partem eorum ad Aram Coeli in domo Minorum, partem apud domos romanorum ubi expedientius vidimus commendando sic quod pariter facimus, quod fabricatores? Andreae civis magni tunc mercatoris amici nostri absentis fecerunt de pecuniis et jocalibus et aliis rebus preciosis quas tunc Romae [70] habebant. Et predicta nedum nobis, sed pluribus aliis notis ytalicis fuerant relata et dicta per romanos amicos eorum qui providere de bonis et rebus eorum tunc disposuerunt.

10 [11]. Item, est verum quod pendentibus X diebus ante ingressum conclavis ego qui familiaris eram et de domo D. Cardinalis Mimatensis [Guillaume de Chanac, OSB] tunc in Avinione existentis, putavi honori meo congruere quod ego ipsum dominum meum D. Mimatensem licet absentem recommendarem illis DD. cardinalibus, quos sciebam sibi fore speciali amicitia conjunctos, et sic quod pro hoc visitavi DD. Cardinales de Agrifolio, Gebennensem [Robert of Geneva], et Pictavensem [Guy de Malsec], qui gratiose recommendationem susceperunt. In speciali tamen D. Gebennensis dixit michi haec verba: "Vellem dare bonam partem vaselle mee, quod Dominus meus magister tuus esset hic, sed quia absens est, non opportet pro tunc cogitare de eo ad hoc quod queris, nam Dominis meis est necesse quod nullum absentem, sed de se ipsis qui sunt presentes eligant, si nolunt habere fracta gutura. Nam si eligerent absentem statim romani dicerent quod hoc factum esset ut curia ab inde recederet." Attestor igitur quod a nullo dictorum trium DD., nec ab alio quocumque alter cujuscumque status viro, audivi aut percipi seu scivi quod tractaretur de electione archiepiscopi Barensis, nisi dumtaxat a quodam scutifero meo alamano referente michi se audiisse a quadam muliere inhonesta dicente quod magister suus, vocando archiepiscopum Barensem eligeretur in papam.

11 [12]. Intraverunt vero DD. cardinales conclaave pro electione romani pontificis die VII mensis Aprilis quae illo anno fuit in die mercurii post dominicam de passione, hora vesperorum vel circa, et ego cum dicto D. Bonifacio germano meo associavi usque ad dictum conclave ipsis die et hora D. cardinalem Vivareiensem [Pierre de Sortenac]. Cum autem pervenimus ad plateam magnam ante gradus ecclesiae S. Petri, totam illam plateam reperimus repletam gentibus armatis, et certe apparebat magis eos ibi esse et convenisse ad [71] aliquid novi agendum, quam ad spectaculum, seu ad videndum DD. cardinales intrare conclave, nam maxima pars eorum erat rusticorum in villis circumdata Romam adjacentibus degentium, qui vocati Romae fuerant per Banderenses.

12 [13]. Item vero stabant in dicta platea sicut consueverunt homines ad talia spectacula convenire. Erant enim armati, et multi ex eis clamabant, nec stabant intenti ad videndum, sed magis videbantur ordinati et dispositi ad vociferandum et invadendum prout poterat appare. Verum cum illis transactis venimus ad palatium, in prima platea infra palatium erat alia multitudo hominum armatorum, et isti videbantur omnis romani, et bene videbatur ex gestu eorum eos non solum ibi convenisse pro videndo Dominos ingredi palatium et conclave, sed ut essent in dicto palatio fortiores, et ibidem agere possent pro libitu voluntatis, nam licet ulterius in dicto palatio progredienodo in secunda platea dicti palatii et in superioribus locis ejusdem ante conclave, non invenerimus tantam multitudinem armatorum. Reperimus tamen romanos ubique esse armatos, et per eos jam portas et loca singula palatii sic disposita quod eis erat liber undique accessus et recessus. Postquam autem praefatus D. cardinalis et Ego, ut premittitur, cum D. Bonifacio et pluribs aliis familiaribus et notis ejusdem D. Cardinalis associando eum, pervenimus ad conclave. Ipse D. Cardinalis ingressus fuit cameram suam in dicto conclavi. Steti donec omnes DD. cardinales ad dictum conclavi pervenerunt, et demum post aliqualem horam, ut moris est. ibi factam, feci reverentiam sigillatim omnibus DD. cardinalibus et recessi cum dicto D. Bonifacio, et redeuntes per loca et plateas in quibus prius transitum veniendo feceramus, invenimus romanos et gentes alias in eadem dispositione sicut prius. Nos autem recta via ad domum habitationis nostrae redivimus, et hora jam erat quasi circa solis occasum.

13 [14], Illa nocte mansi domi, nec quid aliud in ipsa percepi. [72] Sed in crastinum summo mane recordatus fui moris esse antiqui juris consentanei, quod DD. cardinalibus existentibus in conclavi, singulis diebus, prelati omnis in curia tunc existentibus, in aliqua ecclesia conveniant, et ibi per unum ex eis dicatur Missa Spiritus Sancti, et inter ipsius Missae solemnia fiat sermo ad clerum per ipsum celebrantem vel alium ad hoc deputatum. Bene illico misi quemdam scutiferum meum vocatum Johannem Hyllisheym de Colonia ad archiepiscopum Barensem, qui satis in vicino domui habitationis meae morabatur, ut michi nuntiaret ubi et per quem debebat coram prelatis predicta Missa Spiritus Sancti celebrari et sermo fieri, et an ipse erat celebraturus dictam Missam utpote prior in ordine aliis prelatis in curia existentibus, qui per dictum scutiferum meum michi respondit: quod ipse non erat prior, quia Patriarcha Constantinopolitanus [Jacobus de Itro] eum precedebat, et ille erat celebraturus dictam Missam in ecclesia S. Petri; sermonem autem erat facturus magister Angelus de Spoleto, Ordinis Minorum. Quo percepto, illico me paravi ad Missam meam secretam domi audiendam, et illa finita, statim ascendi equm et ivi versus ecclesiam S. Petri per viam quam solitus eram facere, et erat tunc recte ortus solis. Antequam autem pervenirem ad palatium S. Petri habui obvium quemdam nobilem michi notum vocatum Malatesta de Ancona, qui illico ut me vidit, ad me properavit, et territus ut in facie ejus legebatur dicit michi haec verba: "Quo vadatis, D. Thomas?" Cui cum dixissem: "Vado ad S. Petrum ad audiendum Missam Spiritus Sancti cum ceteris prelatis." Respondit, "Quomodo? Non audistis campanas S. Petri pulsari ad martellum pro convocatione populi ad rumorem, et populum armatum ad palatium papae currere. Et si vultis advertere audietis etiam campanam capitolii ad strepitum et ad rumorem pulsari." Bene ego ad me reductus, claure auribus meis audivi et percepi, quia satis prope plateam S. Petri eram, dictas campanas S. Petri ad martellam, sicut solitum est in ytalia pro [73] covocatione populi ad rumorem pulsari. Vidi etiam populum cum armis currere ad S. Petrum, et quia in loco satis patente eram, steti atentus et clare audivi campanam capitolii cujus sonus bene est notus per Urbem, etiam similiter pro rumore ad martellum pulsari festinanter. Dixi autem dicto Maleteste: "Quare fiunt ista?" Qui respondit sic: "Ego venio de S. Petro et vidi populum ibi existentem intrare palatium cum magno rumore et omnis clamantes super DD. cardinales, ut omnino in papam eligant romanum vel ytalicum, et quod alias morientur omnis. Ex quo dico vobis quod populus est dispositus quod nisi DD. cardinales cito faciant ad voluntatem populi, pro certo notabile scandalum erit hodie in civitate ista et occisionis et praedae, sed ipsi cardinales erunt primo tacti. Verum consulo vobis quod redeatis ad domum, et non velitis vos in tali rumore reperire, quia et ego domum redeo, ne in medio populi sic furentis existam." Ego igitur, audiens strepitum sic continuum campanarum, videns quia populus sic festinanter ad S. Petrum accedere, secutus monita dicti Maleteste retrocessi, domum regrediens. Misi tamen D. Iohannem scutiferum meum qui bene sciebat linguam italicam et conversationem et notitiam magnam cum pluribus romanis habuerat et habebat ut iret ad palatium et exinde michi referret quid ibi ageretur.

14 [15]. Paulo postquam domum redieram, venit dictus Johannes Hyllisheim scutifer meus refferens se fuisse in palatio papae, et ibi vidisse maximam multitudinem tam rusticorum quam romanorum armatam clamantium et cum magno strepitu dicentium et obstrepentium super DD. Cardinales in conclave existentes hiis verbis: "Romanum volumus vel ytalicum in papam, alias moriemini." Et continuo audivisse campanas S. Petri strepitum et rumorem pulsantes, et se cum difficultate tamen et quasi in societate romanorum ascendisse palatium et pervenisse ante hostium conclavis et vidisse etiam ibi populum furentem et claman[74]tem, ut supra, et quod eo praesente ibidem et audiente venerant ad fenestram dicti hostii conclavis tres DD. cardinales, videlicet, Florentinus [Pietro Corsini], [Guillaume] de Agrifolio, et de Ursinis [Giacomo Orsini], et ibidem promiserant populo pro parte totius collegii quod infra horam tertiarum diei crastine ipsi donarent eis papam romanum vel ytalicum, et quod propter talem promissionem dictorum DD. cardinalium populus non cessaverat nec cessabat a rumore et a minis, ymo dicebant communiter omnis romani hic existentes: "Isti cardinales volunt nos cum verbis decipere. Certe non faciant." Et ex hoc clamaverunt et clamabant, "Nisi statim vos espediatis faciendo papam romanum vel ytalicum moriemini."

15 [16]. Igitur talibus michi per eumdem Johannem scutiferum meum relatis, ego eumdem remisi ad palatium ut etiam de progressu quae agerentur informaretur, et in veritatem refferret. Post cujus recessum satis cito venit ad me Stephanus Molhocii predictus vicinus meus cum quibusdam referrentibus quod D. cardinalis Mediolanensis [Simon de Borsano] erat electus in papam. Et dicebat idem Stephanus, "Certe credo quod ipse aut alter rumanus vel ytalicus electus est aut eligetur, nam nocte preterita, romani multi manserunt infra papatium et fecerunt magnos rumores et clamores sub conclavi adversus DD. cardinales, et isto mane populus armatus ad sonitum campanarum S. Petri et capitolii cucurrit ad palatium et ibi fecit et facit magnum rumorem super DD. cardinales, qui indubie sunt in magno periculo personarum nisi se expediant juxta votum populi. Verum indubie credo quod ante jam fecerunt, aut cito facient papam aliquem romanum vel ytalicum et potest esse quod, ut isti refferunt, quod jam sit electus D. Mediolanensis." Qui cum a me recesissent, et esset hora quasi mediarum tertiarum, venit ad me quidam serviens armorum papae mandans michi, pro parte DD. cardinalium, ut statim palatium ascenderem, et ostendit michi cendulam in qua erant scripta IIII vel VI nomina prelatorum pro quibus DD. cardinales mittebant. Et licet ego essem [75] ibi scriptus secundus in ordine, tamen considerans in memetipso, quod circa ea quae agebantur in nullo poteram DD. cardinalibus suffragari, et quod erat talis materia quod michi non erat tutum nec honestum de eo intromittere, me multum deliberavi non ascendere, et sumpto colore quod ipse serviens armorum errabat et erraverat in personem mei, quia non erat verisimile quod Domini mitterent pro me, qui in nullo poteram eis suffragari, cessavi pro tunc ascendere palatium.

16 [17].Statim post recessum dicti servientis rediit festinus predictus Joannes scutifer meus dicens: Quomodo quatuor prelati vocati erant per dictos cardinales, inter quos ego unus eram, et quod ipse rediens obviaverat primo archiepiscopo Barensi {Bartolomeo Prignano] et postea abbati Montiscassini [Pietro de Tartaris], qui ad palatium ascendebant; et similiter multi alii michi noti currendo ad me de palatio veniebant haec michi nuntiantes et sperantes me illuc iturum et volentes me associare. Sed cum viderunt me deliberatum non ascendere, recesserunt. Iterum tamen remisi dictum Joannem scutiferum meum ut etiam de progressu negotiorum me informaret. Post haec autem circa horam tertiarum venerunt plures per pontem S. Angeli, et ante domum habitationis meae currentes, ut videbatur, de palatio, clamantes quod D. cardinalis S. Petri [Francesco Tebaldeschi] erat papa, et hec vox sic duravit per longam pausam.

17 [18]. Sed demum rediit dictus scutifer meus et aliqui alii michi noti redeuntes de palatio et asserentes nichil esse de electione dicti D. cardinalis S. Petri, sed adhuc DD. cardinales instabant, quod aliqui prelati ytalici ad eos ascenderent ad palatium, et quod adhuc ego eram unus de nominatis; sic quod paulo post venerunt duo cursores papae mandantes et intimantes michi pro parte DD. cardinalium ut ascenderem ad palatium. Iterum deliberavi ut prius non ascendere, et donfito colore, me excusavi, nichilominus tamen ne rebellis viderer misi per quodam bene discreto et satis honorabili vero [viro?] qui erat notarius camere et erat yta[76]licus et a pluribus romanis bene notus et dilectus, qui vocabatur Magister Testacrestii de Castello cui injunxi: ut pro parte mea accederet ad palatium, et loqueretur cum episcopo Massilliense [Guillaume de la Voulte], qui erat in palatio loco D. Camerarii, ut vellet me DD. cardinalibus excusare. Qui illuc accedens longo tractu temporis stetit certe duabus horis vel circa, et rediens retulit: episcopum dixisse quod dimini erant multum turbati quia non ascenderam, et quod monimodo ascenderem, et si non possem eques quod irem pedes.

19 [20]. Quo audito, paravi me ad ascendendum, sed quia jam instabat, ymo transierat hora prandii, festinavi prandere et post prandium ascendi equm et veni ad palatium circa horam none, in quo a parte inferiori circumcirca conclave inveni et vidi magnam multitudinem romanorum et rusticorum armatorum vociferantium et strepentium et impetum facientium in muros palatii, velut ad frangendum hostia clausa et murata, per que erat ascensus et accessus ad conclave, et erat inter eos mira vocum confusio, sed cum fui inter eos, quia per eos opportebat me transire, audivi eos dicentes in vulgari eorum: "Per S. Petrum cruciclavatum, romanum volumus vel ytalicum." Ymo cum transirem per eos, et aliqui romani michi noti me videntes cederent, et alios cedere facerent, ut liberior michi transitus esset, nam pressuram maximam faciebat ille populus perstrepens. Quidam ex hiis qui non noverant et videbant per alios michi reverentiam fieri, et putantes, ut credo, me ascendere ad aliquod suffragium electioni parandum, dixerunt michi ista verba animo furenti et irato, "Per S. Petrum crucilavatum si non habemus papam romanum vel ytalicum, occidemus te et quotquot intus sunt," vocando DD. cardinales et suos qui in conclavi tunc erant.

20 [21]. Cum autem perveni ad portam juxta puteum palatii, per quam tunc factus erat aditus ad perveniendum ad scalam, tunc pro conclavi fabricatam per quam ascendebatur ad conclave, antequam ad dictam portam pervenirem, inveni et vidi in pavimento [77] ante dictam portam tantum et in tanta quantitate vinum effusum quod si voluissem pedes meos ad pavimentum seu ad solum ponere totaliter fuissent dicto vino cohoperti, sed ibi erant positi trabes aliqui et lapides super quos oportebat transire quemcumque volentem ad dictam scalam pervenire. Et informatus fui ibi per quotquot michi notos ibidem existentes, quod dictum vinum effusum fuerat per romanos, nam celarium palatii ubi vinum erat et fores ipsius romani effregerant, et postquam ex dicto celario potaverant usque ad ebrietatem, fregerant omnia vasa et sic vinum totum residuum fuerat per eos effusum, et pre nimia ipsius quantitate usque ad illum locum pervenerat; ex quo fui territus et stupefactus, nam videbam quale periculum imminebat inter eos ebrios et furentes existere, et stupebam quomodo romani ad insaniam tam magnam pervenerant quod vinum effudissent, quod solet dumtaxat hostibus fieri, per quod clare prependi quod ille populus provocabatur usque ad occisionem et predam, nisi satisfieret votis eorum.

21 [22]. Postquam vero veniens ego ad scalam predictam, illam ascendi, deveni ad locum illum qui erat immediate ante portam conclavis, que remanserat non murata et que relicta erat et disposita ut per eam cibaria ad DD. cardinales intromitterentur in conclave, et in dicto loco inveni magnam multitudinem romanorum et rusticorum armatorum et quantum apparebat ebriorum cum magno strepitu et furore impetum facientium ad dictam portam conclavis quam absque dubio breviter fregissent, nisi fuisset resistentia D. Bartholomei de Campofloris, legum doctoris michi noti, de quo supra feci mentionem, qui una cum quodam michi non noto, erat ante dictam portam et quantum potui prependere posuerant inter se et populum unum . . . . . . et illi duo manibus et verbis reprimere conabantur dictum populum dicentes recte in ydiomate eorum verba equipolentia: "Recedatis. Non faciatis istum impetum, quia jam DD. cardinales fecerunt juxta [78] voluntatem vestram; jam habetis papam ad votum vestrum." Sed illi furentes dicebant, "Certe non decipiemur. Nos volumus scire veritatem." Et isto modo invicem collidebantur.

22 [23]. Verum cum ipse D. Bartholomeus vidisset me, statim clamavit etiam verbis vulgaribus sic equipolentia: "D. Thomas, male fecistis quia DD. cardinales hodie totiens miserunt pro vobis, et numquam venire voluistis. Sed tamen accedatis et intretis." Ego vero licet conarer pertingere ad hostium conclavis. Non tamen poteram sine maxima difficultate propter pressuram et impetum romanorum. Verum, post paululum in memetipso cogitavi, quod DD. cardinales ad nichil aluid me volebant, nisi ut protestarentur de violentia et impressione quae factae fuerant et fiebant eis per romanos, et dixi in mente mea, "Ad quid est necesse me audire protestationem cum clare videam et melius sciam violentiam et impressionem quam ipsi DD. cardinales possunt scire vel videre?" Verum illico deliberavi me non diutius ibi manere, sed quam citius honeste possem ab inde recedere. Sicque D. Bartholomeo dixi, "Vos vidistis me non posse ad hostium conclavis pertingere propter pressuram et impetum ipsorum. Rogo ut excusetis me dominis quia per me non stet. Et quamquam D. Bartholomeus multum instaret apud ipsos pressuram facientes, ut michi locum tribuerent, tamen quia maxima inordinatio et turbulenta conclamantia inter eos erat non poterat facile exaudiri. Ego etiam non magnopere instabam, quia vere abhominabar videre talem et tantam violentiam DD. cardinalibus praesertim in tali et tanta re fieri, et dolebam providens quod adhuc talia in ytalia perpetrata refferentur per orbem.

23 [24]. Verum, non facta ex post magna mora, abinde recessi et cum rediens venissem ad multitudinem existentem et vociferantem in curia inferiori, vidi quod jam cum maleis et ligonibus atque securibus ferreis quidam ex illis frangebant et desruebant murum factum in porta inferiori per quam est accessus ad [79] principale gradarium palatii, quae quidem postea fuerat murata propter conclave, ne pateret accessus immediatus ad ipsum conclave. Videns igitur ego et considerans quod tam hostiliter et furenter dictus murus destruebatur, ut populus posset immediate ad conclave pertingere, et quod ex tunc non esset nisi alia porta apperienda ad liberum introitum eorum in conclave, et sic magis quam prius stupens et dolens, acceleravi gressus meos ad recessum.

24 [25]. Prius tamen quam recederem, visitavi ecclesiam B. Petri ut pote ibi vicinam ad quam cum venissem, nonnulli ytalici in curia commorantes michique noti, audito quod ibi eram de palatio rediens, putantes me aliquid scire de electione ante facta aut facienda, properarunt illuc et me interrogaverunt de novis. Quibus recolo me sic respondisse nova quod hec dies plus mali adhuc dabit ytalie quam aliqua dies que illuscescerit diebus nostris; nam talis et tanta violentia, et tam enormis impressio factae sunt et fiunt DD. cardinalibus in electione papae, quod nisi occulis meis vidissem vix credere potuissem; et eo magis doleo, quod ista in ytalia et ab ytalicis perpetrantur. Necio autem quid facient aut fecerint DD. cardinales, nec scio qualiter se geret si quis est electus aut eligetur ab eis; verum scio, quod si DD. cardinales presentassent aut presentarent mihi electionem ab omnibus eis factam, et cum intentione et deliberatione quod nunquam de hac re feceret per eos querela aut questio quecumque, ego potius sustinerem jugulari et incidi pro frustra, quam tali electioni consentire. De quibus verbis multis ex audientibus fuerunt admirati et stupefacti.

25 [26]. Post predicta, satis cito redii domum, dimisso ibi uno clero alamano noto meo, ut iret ad palatium et videret finem, et michi referret que exinte videret. Postquam redii domum, D. Bonifacio germano meo et nonnullis aliis interrogantibus me de novis palatii, dixi eadem verba que supra, et demum facta non [80] longa mora, rediit ductus clericus qui retulit se fuisse in palatio, et perstitisse donec eo presente fuerunt per romanos aperta violenter hostia murata, videlicet, tam illud quod me presente inchoaverant aperire, quam ex post illud superius supra gradarium principale palatii et per quod illud intraverat totus populus cum magno furore et impetu in conclave, et quod ipsemet intraverat post eos, et quod viderat D. cardinalem S. Petri positum in cathedra capellae privatae palatii cum mantello et mitra papalibus, et per romanos sibi ut papae reverentiam fieri, et quod viderat DD. cardinales hinc inde dispersos, et exire indecenter, et cum magno timore conclave, quosdam in rocheto sine cappis, et quosdam ex eis sine capucio omnino.

26 [27]. Et ego tunc vel quasi D. cardinalis de Luna eques regrediebatur de palatio, et cum fuit super pontem S. Angeli, fuit sibi, omnibus videntibus facta magna injuria per romanos ibi existentes et inter cetera fuit super eum dimissum hostium ferreum quod est in turri dicti pontis impensum, sicut solet appensum in munitionibus teneri, quod valde prope cecidit a capite ejustem D. cardinalis, adeo quod quasi fuit per dictum hostium oppressus idem D. cardinalis, et hora erat veslperorum vel ultra.

27 [26] Eodem sero tarde, fuit michi per Testam notorium supranominatum, quem ultimo post omnia predicta miseram ad palatium, relatum cum rediit quod pro certo archiepiscopus Barensis erat electus in papam, et quod illa nocte in palatio remanebat. Quo audito, vere fui gavisus, putabam enim eum esse talis probitatis quod unquam acceptaret, nisi sciret certitudinaliter se canonice electum, et sperabam per eum posse et debere fieri multa bona ecclesiae, si canonice assequeretur papatum. Fui etiam eodem sero informatus, quod ex DD. cardinalibus qui fuerant in conclavi, ingressi fuerant castrum S. Angeli: Domini Lemovicensis [Jean de Cros], [Guillaume] de Agrifolio, de Britania [Hugues de Montelais], Pictavensis [Guy de Malsec], Vivariensis [Pierre de Sortenac] et [Pierre] de Vernhio, et quod extra Romam iverant quasi fugiendo DD. Ge[81]bennensis [Robert of Geneva], [Giacomo] de Ursinis, S. Eustachii [Pierre Flandrin], et S. Angeli [Guillaume Noellet], et quod in Roma remanserant DD. Florentinus [Pietro Corsini], Glandatensis [Bertrandus Atgerius], Mediolanus [Simon de Borsano], Majoris monasterii [Geraldus de Podio (Gérard du Puy), OSBClun.], et de Luna, et quod D. S. Petri [Francesco Tebaldeschi] etiam remanserat in palatio.

27 [28]. In crastinum, scilicet, feria sexta quae fuit dies nona Aprilis anni predicti, ego cum D. Bonifacio predicto germano meo accessimus ad palatium, causa visitandi archiepiscopum Barensem, qui nobis asserebatur in papam electus, pervenimusque circum horam mediarum tertiarum ad palatium ipsum quod adhuc clausum invenimus, et vix illud intrare potuimus. Intravimus autem cum directione et auxilio quorundam romanorum nobis notorum, infra quod invenimus hostia et fenestras dirupta et confracta ac si hostes ibi fuissent et per vim palatium obtinuissent. Et tandem venimus ad locum ubi D. archiepiscopus Barensis erat solus cum episcopo Senegaliense [Joannes Firmani], et dicebat matutinum,et erat cum mantello communi quo consueverat uti in domo indutus, et adhuc illo mane nullus, ut videbatur, venerat ad eum, et erat in deambulatorio quod est supra viridarium, seu supra vineam dicti palatii. Cum autem vidit nos, posuit se medium nostrorum et deambulando. Dixi sibi pauca verba in effectu: "Relata sunt nobis aliqua de statu et exaltatione personae vestrae, de quibus, si sic est, summe gaudemus, rogantes Deum ut ea sicut speramus sint ad utilitatem totius ecclesiae et orbis et salutem animae vestrae." Qui respondit: "Amici mei estis, rogetis Deum pro bono statu ecclesiae. Rogo autem vos ut permittatis me complere officium meum quod inchoavi." Quo audito, secessimus et intravimus cameram ante dictum deambulatorium existentem, et ipse remansit in dicto deambulatorio prosequens horas suas. Nos autem expectavimus in dicta camera interiori, et tandem plures alii supervenerunt ad faciendam reverentiam dicto Archiepiscopo, qui, eo viso, revertebantur ad cameram antedictam nobiscum expectantes. [82]

28 [29]. Cum autem ibi expectaremus, et quidam cursor pape nomine Placentinus michi optime notus et satis familiaris, esset inter nos, fuit ipse cursor vocatus ad dictum deambulatorium, qui illud ingrediens et satis cito egrediens, venit ad me tunc loquente cum Antonio Luce de Abbatibus serviente armorum, et videtur michi quod etiam D. Bonifacius germanus meus erat praesens ad ista et audiens; dixit autem michi ille cursor ista verba: "Ecce iste dominus mittit me ad cardinales qui sunt in castro S. Angeli ut veniant ad eum. Quomodo videtur vobis me debere dicere ipsis DD. cardinalibus? Debeo ne dicere quod papa mittit me, vel simpliciter archiepiscopus Barensis?" Cui vero, facta magna deliberatione, dixi: "Certe mandando quod cardinales veniant ad eum significat se esse papam. Bene dicas quod papa mittit te ad eos, et ex hoc audies quod DD. respondebunt." Tunc ille cursor iens et post moram debitam rediens venit ad me adhuc existentem in camera predicta, et antequam ingrederetur dictum deambulatorium, dixit michi: "Ego fui ad castrum et feci narrationem DD. cardinalibus, dicens pro parte papae; qui valde aegre tulerunt quod ipsum papam nominarem, et plus ceteris Camerarius papae [Guillaume de Agrifolio] aegre tulit, qui habuit dicere, presentibus DD. cardinalibus: 'Certe iste non est, nec erit papa;" addens idem cursor: quantum possum videre, non curant multum venire, nam dant excusationes exquisitas, quod non audent propter tumultum romanorum et non possunt quia carent familiis, equis et vestibus." Et, ut credo, idem cursor eadem retulit dicto archiepiscopo Barensi, sed in relatione non fui praesens. Quamquam vero ab illa hora qua illo mane veneram ad dictum palatium usque tunc jam fluxissent due hore vel circa. Tamen nullus DD. cardinalium adhuc venerat ad dictum palatium.

29 [30]. Verum ex post satis cito aperto hostio dicti deambulatorii, intravimus omnes deambulatorium, ibi existente dicto archiepiscopu qui, ut clare perpendebam et bene poterat ab omni[83]bus discerni, multum anxiabatur, quia DD. cardinales ad eum non veniebant, et omnibus viis et modis instabat pro adventu ipsorum, mittendo plures personas ad eos, maxime ad illos qui Romae erant, et maxima admiratio erat sibi et omnibus nobis ibi existentibus cur saltem DD. cardinales ytalici non veniebant. Multi tamen prelati ytalici Romae tunc existentes jam ibi convenerant, et stabant expectantes videre finem, et hora erat tertiarum vel ultra. Nobis vero sic stantibus, supervenerunt Bandarenses et alii principaliores Officiales Urbis, et statim cum intraverunt dictum deambulatorium et viderunt dictum archiepiscopum voluerunt et inceperunt flectere genua et sibi facere reverentiam sicut papae, et inter cetera excusarunt se sibi quod non citius venerant ad faciendum sibi reverentiam. Dixerunt quia se fuisse usque tunc occupatos ad sedandum populum qui heri se verterat in rumorem et nondum quieverat. Quibus idem archiepiscopus dixit: "Credo quod quando populus audivit Barensem fuisse electum in papam credidit dici de D. Johanne de Baro, qui est ultramontanus, et sic a rumore non quievit, sed quum dixitis sibi quod ego eram ille qui est electus, statim quievit quia bene scit quod sum ytalicus." Sed cum ipsi Bandarenses flecterent genua et perseverarent facere reverentiam sibi ut papae, idem archiepiscopus annuens manibus et loquens ore dixit, audiente me et vidente, et audientibus et circumstantibus quotquot audire voluerunt ista verba, in ydiomate suo vulgari in effectu sic: "Surgatis, non faciatis sic, donec DD. cardinales venerint nichil fecistis." Et illi Bandarenses, hoc audito, nullo responso dato, quasi de hiis lprevisi et premoniti retrocesserunt, et ierunt prout ibi tunc fuit publice dictum et reputatum, sicque rei eventus docuit, ad domos DD. cardinalium Romae existentium et demum ad castrum S. Angeli ad vocandum et inducendum DD. cardinales ut venirent ad archiepiscopum antedictum pro ejus intronizatione. [84]

30 [31]. Verum non multa post venit primo D. cardinalis Florentinus [Pietro Corsini], diu ante alios, et scio quod plures ex prelatis ytalicis verbis expressis dicebant: Se pro ingrato habere quod ipse D. cardinalis tantam moram fecerat in veniendo. Verum ex prelatis ibi existentibus episcopus Cassanensis, vocatus nomine proprio Marinus Judicis, utpote compatriota ipsius archiepiscopi [Barensis], magis laborabat in eundo et redeundo juxta mandatum dicti archiepiscopi pro adventu DD. cardinalium, quam alter quicumque, et vidi quod saepius illo mane fuit destinatus per ipsum archiepiscopum ad DD. cardinales tam Romae quam in castro S. Angeli existentes, ut venirent. Qui episcopus rediens prima vice de cstro, venit ad dictum archiepiscopum et trahens eum quasi ad partem dixit sibi presente D. cardinale FLorentino juxta quem eramus, D. Episcopus Pensauriensis [Angelo Feducci da Bibbiena, OFM] et D. Bindo de Florentia nunc camerarius dicti D. cardinalis, et ergo: "Mala nova sunt, quia in castro asseritur per DD. cardinales, et presertim per Camerarium papae, quod vos non estis papa." De quibus verbis ego non fui multum miratus, quia jam audiveram eadem per cursorem supradictum. Sed ipse archiepiscopus quantum apparuit, multum turbatus respondit absque meditatione, "Non dicis verum, et cave quod nunquam de hoc loquaris, sed vade ad Bandarenses et dic eis: quod cardinales qui sunt in castro non curant venire et quod faciant omnino ut veniant." Sicque ipse episcopus ad Bandarenses accessit, et paulo post rediens cum interrogaretur a me quid sequtum erat, dixit michi: "Bandarenses fuerant in castro, et spero quod DD. cardinales venient, sed quia carent cappis, equis et familia, non possunt sic cito venire." Et vidi tunc quod ad mandatum dicti archiepiscopi et ad ordinationem dicti episcopi, quidam ex prelatis ibi existentibus deposuerunt cappas proprias quas habebant, ut mitterentur DD. cardinalibus ad castrum qui dicebant se non habere cappas.

31 [32] Et audivi ibidem illo mane, et ut credo, a dicto episcopo [85] Cassanense, sed non bene recordor si ab eo vel ab alio, quod dicti Banderenses habuerunt dicere DD. cardinalibus: quod nisi venirent ille esset pejor dies alio quocumque quae fuerit Romae a centum annis. Cito supervenerunt etiam medio tempore, non tamen simul, sed per longam intervallam DD. cardinales, primo Majoris Monasterii [Geraldus de Podio (Gérard du Puy), OSBClun.], secondo Mediolanus [Simon de Borsano], tertio [Glandatensis [Bertrandus Atgerius], sed quam quam saepius fuisset missum ad DD. qui erant in castro, tamen illo mane non venerunt, et jam hora venerat meridiei vel circa. Verum dictus archiepiscopus licentiavit nos omnis qui eramus ibi ut iremus ad prandium, et retinuit DD. cardinales, et tunc episcopus Pensauriensis recepit me cum manu per cappam et dixit dicto archiepiscopo: "Quid vultis nos facturos?" Respondit, "Vadatis ad prandium, et redeatis hora vesperorum." Sicque recessimus, et antequam exiremus palatium obviavimus D. de Luna, qui ad dictum archiepiscopum veniebat, et bene poterat apparere quod ipsi DD. cardinales eo ordine venerant quo fuerant per Banderenses requisiti.

32 [33]. Post prandium hora vesperorum vel quasi, D. Bonifacius germanus meus et ego iterum venimus ad palatium, et convenit etiam ibidem magna multitudo prelatorum et aliorum curialium, et tunc dictus archiepiscopus erat in cameris papalibus. Tandem post longum intervallum venerunt DD. cardinales de castro S. Angeli, et quantum legebatur in eorum aspectibus erant satis afflicti et turbati, et intraverunt omnis, scilicet, tam illi qui prius erant in palatio, scilicet, DD. Florentinus, Glandacensis, Mediolanus, Majoris Monasterii, de Luna et S. Petri, quam illi qui venerunt de cstro, scilicet, Limovicensis [Jean de Cros], [Guillaume] de Agrifolio, de Birtania [Hugues de Montelais], Pictavensis [Guy de Malsec], Vivariensis [Pierre de Sortenac], et [Pierre] de Vernio, in capellam privatam palatii , aliis quatuor adhuc existentibus extra Romam, et facto ibidem parvo intervallo fecerunt ad se vocari dictum archiepiscopum Barensem, qui exiens de quadam camera ibi vicina ivit ad dictam capellam, me vidente et presente, et [86] cum tanta superbia et tanta arrogantia et tam magna audacia quod ego stupui, nec credo quod major posset per aliquem hominem in tali re fieri, nec unquam credidissem quod in eo tales nec tante regnassent. Postquam autem intravit cappellam satis cito fuit aperta dicta cappella, et pulsata campana palatii, ut est moris, et publicatum quod assumpserat sibi nomen Urbanus, et tunc omnis intravimus et vidimus eum indutum pluviali rubeo, et . . . in habitu papali, et sedentem in cathedra, et DD. cardinales de Vernio et de Luna sibi a dextris et sinistris assistentes, et alios DD. cardinales sedentes in locis suis, et bene apparrebat quod DD. ultramontani, scilicet non ytalici, erant bene turbati et stupefacti, sicque omnis ivimus et fecimus reverentiam dicto archiepiscopo ut papae, et sic abinde recessimus.

33 [34]. Post predicta autem transactis aliquibus diebus, et nescirem bene dicere utrum uno vel duobus an pluribus, redierunt ab extra Romam DD. cardinales Gebennensis [Robert of Geneva], [Giacomo] de Ursinis, S. Eustachii [Pierre Flandrin], et S. Angeli [Guillaume Noellet], non tamen fui presens quum primo redierunt, nec quum ad dictum Barensem, qui tunc per Urbem papam nominabatur ab omnibus, venerunt, nec quum primo sibi reverentiam fecerunt, licet ex post saepius viderim eos. Fuit tamen publice dictum et relatum inter nos curiales Romae existentes, quod demum vocati et requisiti etiam cum minis et postquam sciverunt DD. cardinales alios descendisse de castro S. Angeli, venerant et non prius.

34 [35]. Item, ex post in die Paschae qui anno illo fuit die XVIII mensis Aprilis, fuit dictus Barensis in ecclesia S. Petri coronatus in papam, non tamen fui presens in coronatione quia non eram tunc consecratus, libentius mansi domi, et etiam propter solemnitatem Paschalem. Vidi tamen de domo habitationis meae predictae, eum illo mane cum processione solempni, ut est moris, equitantem quia ante dictam domum processio transire debuit et transivit et licet omnis DD. cardinales equitarent tunc cum eto, notabam in [87] aspectibus DD. non ytalicorum signa turbationis et afflictionis et inter ceteros vidi in D. meo de Agrifolio quum fuit ante domum meam quod ipse manum suam, quam ad partem priorem selle equi sui tenebat, cum altera manu sua crebris ictibus sub casula percutiebat, quasi stupefactus, non considerans ubi esset. Tuncque vocavi episcopum Pensauriensem [Angelo Feducci da Bibbiena, OFM] qui ad me venerat ut dictam processionem videret, et ostendi sibi actus et gestus dicti D. de Agrifolio, de quibus et ipse fuit miratus. Verum ex post ipse D. episcopus Pensauriensis habuit mecum longum colloquium super materiam dicti Barensis, et dixit michi: clare revelatum a fidis amicis fuisse quod pro certo DD. cardinales non reputabant illum Barensem papam, propter impressionem que eis facta fuerat, et quia intentio eorum erat cum primum possent a Roma ad locum aliquem tutum se cedere, et ibi super factis ecclesiae providere. Et michi multa alia dixit concludentia ad illum finem.

35 [36]. Verum, tam ex ipsis tunc michi dictis quam ex pluribus aliis, quae crebro videbam et audiebam semper remanebat animus meus in suspenso, nec discernere poteram clare an ipse Barensis jus haberet in papatu, et plurimum animum meum inquietabat quia semper videbam DD. cardinales non ytalicos quasi stupefactos et meo judicio nichil sincero anomo agere. Postea videbatur michi indicium quoddam Dei esse, quod dictus Barensis quem per antea reputabam virum prudentem et modestum esse, tunc videbam in tantam superbiam et insaniam deductum, ut non essed modus in eo et promentem cotidie verba fatua, et sine sensu, adeo ut non sufficerem mirari et hoc idem omnibus qui eum noverant videbatur, et in magnam admirationem ducebatur, quod ipse ante scivisset vitia sua tanto tempore occultare, aut ex prodente fuisset tam arrogans fatuus et insanis effectus.

36 [37]. Verum est tamen quod ipse multum se constringebat et favebat toto conatu romanis, et cotidie utebatur excusare [88] etiam in sermonibus publicis violentiam et impressionem factas, ut predicitur, per romanos, et ostendebat se velle toto conatu in sede remanere. Post ab omnibus partibus Ytalie, tum propter famam novi papae, tum propter affectionem, quae erat quod ytalicus factus erat papa, fuit illo tempore magnus concursus in Urbem, ex quibus verissime attestor DD. cardinalibus verissimus et justissimus timor imminebant, nichil de secretis eorum circa ea quae facere volebant erga dictum Barensem publicare, nam pro certo, si aliquid clare de mente eorum verbis vel factis ostendissent, quod ille non erat papa, indubie ipsi et omnis familie et sequaces eorum fuissent per romanos occisi et spoliati. Nam tunc romani hoc eis licitum pretendissent contra eos, quasi se voluissent subtrahere ab obedientia roomani pontificis, et vere in hoc erat eis majos periculum quam prius ante nominationem dicti Barensis, quum populo nondum fuerat in votis satisfactum.

37 {38]. Igitur cum die ultima Aprilis predicti [April 30, 1378], vel die prima Maii dicti anni, fuisset michi Missa, et data una cedula pro parte D. cardinalis Vivariensis [Pierre de Sortenac] per quam deputabar examinator pro nominationes Alamanorum in gratiis communibus dicti Barensis, qui tunc aperte erant, ego ipsa seu sequenti die, accessi ad domum dicti D. cardinalis Vivariensis, et captata opportunitate, eo existenet solo in studio suo, dixi sibi: quomodo talis cedula erat michi pro parte sua data, sed quia a nonnullis audieram quod iste bonus D. Barensis non erat papa, et DD. cardinales in mente non reputabant eum papam, et non audebam officium illud accipere, quia si non erat papa, non poterat esse officium ita magnum in mundo, quod a suis manibus reciperem. Ipse vero D. Cardinalis Vivariensis, quantum potui percipere non habuit grata verba mea, sed statim respondit michi sic: "Certe male facitis ista dicendo vel cogitando. Vos videtis ea quae nos cardinales facimus. Vos debetis vos nobis conformare, et aliud non querere nec cogitare." Cui dixi: "Certe non ob aliud dixi dicta verba, ni [89] ut conformem me veritati et vobis DD. meis, sed tamen non est per responsionem vestram michi satisfatum ad quesitum." Qui respondit: "Videte, rogo vos, si quid est in me mandati in vos, mando vobis quod hoc officium suscipiatis, nec aliud queratis." Et noluit michi ad haec quae querebam de directo respondere, et cum hoc recessi, non amplius eum de hoc interrogans, cogitabam enim quod forte michi, quia ytalicus eram, non se volebat nec audebat aperire. Acceptavi tamen officium predictum et exercui quamdiu fui Romae.

39. Predicti autem omnis DD. cardinales permanserunt Romae cum dicto Barense usque ad finem vel quasi dicti mensis Maii, cum medio tempore tractantes et nominantes ut papam, et sibi ut papae in singulis assistentibus. Verum est, ut supra dixi, quod nunquam, meo judicio, sincere cum eo procedebant, sicut alias consueverunt, et videram eos procedere cum S. R. DD. Urbano et Gregorio, et etiam vere illo tempore, non multum frequentavi Missas solempnes nec consistoria publica, adeo quod non viderim eos omnis congregatos cum eo, ni trana vice, per partes autem, nunc hos nunc illos, et presentim im Missis non solemmpnibus saepius vidi.

40. In fine vero dicti mensis Maii [May 1378] inceperunt a Roma recedere dicti DD. cardinales, et ante finem dicti mensis recesserunt DD. cardinales de Agrifolio, Pictavensis [Guy de Malsec] , et Vivariensis [Pierre de Sortenac]. Postea, circa principium mensis Junii statim tunc sequentis, recesserunt quidam alii, et demum circa medium, quidam alii, et sic paulatim postea alii, quod omnes predicti cardinales non ytalici ante vicesimum seu XXI diem ipsius mensis Junii recesserunt extra Romam, et venerunt Anagniam. Et licet in recessu predictorum DD. cardinalium diceretur communiter quod ipsi sic se cedebant propter estatem, que instabat, et ob recreationem eorum. Tamen, cum visum fuit quod omnis sic recedebant, et se abstrahebant a dicto Barense, fuit conjecturatum per plures cu[90]riales quod hoc faciebant quia non fuerat canonice assumptus in papam.

41. Vere quod prefati DD. cardinales habuerunt et tenuerunt circa predictum recessum eorum a Roma providam cautelam et magnam honestatem, si enim ipsi qui erant viri extranei, cum essent Romae et in umbilico Ytaliae, et videbant ytalicum in sede apostolica existentem cum magno gaudio et exultatione omnium ytalicorum, improvide egissent in materia illa, absque dubio, se et omnis de partibus eorum in evidente periculo mortis posuissent. Verum fuit eis necesse prius tutum locum eis querere, quod non fuit facile, secundo sic honeste et per partes recedere, ut non generaretur volgo de eorum recessu, quavis sinistra suspicio, et ut prberetur eis et aliis volentibus a Roma recedere, et eos sequi opportunitas et commoditas ad recessum, et, quantum in me est, reputavi et reputo quod talis et tam honestus recessus, ut factus fuit, nunquam potuisset per eos quacumque virtute eorum fieri, nisi Deus circa hoc manum apposuisset, et vere imputavi et imputo gratiae divinae, quod tam illaesi cum suis potuerint a Roma recedere prout recesserunt.

42. Ego vero comitato consilio cum D. Bonifacio germano meo, a Roma recessi XXI aut XXII die mensis Junii predicti, et veni Ananiam, et inveni ibi DD. cardinales non ytalicos, et quod michi majus mirum fuit, inveni quasi omnis curiales qui erant de partibus istis et de regno Franciae a Roma recessisse, et ibi existere, et post me, infra paucos dies, venit etiam DD. Bonifacius, et licet DD. cardinales praefati, presentim im principio nostri adventus, noluerint se nobis aperire, timentes forte nos esse exploratores, ob quod etiam non curabamus nos multum ingerere ne suspicionem augeremus. Tamen, recencitis hiis quae sciebamus et videramus Romae, deliberavimus in ipsa materia papali, simpliciter sequi quid quid per collegium DD. cardinalium foret deliberatum et fieret. Sciebamus quidem violentiam et im[91]pressionem maximas factas per romanos ipsis DD. cardinalibus, nec restabat illud nisi scire an ipsi DD. cardinales moti ex hoc dictum Barensem nominassent, et quod in hoc simpliciter standum erat assertione eorum, quae etiam habebat verisimilitudinem propter exteriora. Item sciebamus quod ea quae postea ipsi DD. cardinales fecerant Romae, non erant talia nec in tali loco, nec in ea debita libertate facta, quod ex hiis deberet vel posset aliquid rectificare de peteritis [praeteritis?] ipso iure nullis, seu presumi de de rectitudine peteritorum aut jus novum queri dicto Barensi, ubi appareret de contraria, seu non consentanea voluntate DD. cardinalium circa illa.

43. Item verum est quod DD. cardinales, etiam postquam Ananie fuerunt, multum timuerunt et timere debuerunt dictum Barensem et Romanos, quia facile poterant ibi per eosdem obsideri, et ideo longo tempore etiam ibi steterunt antequam auderent aliquid de mente eorum publicare, adeo quod clare ab aliquo eorum non potui, quid mente gererent, usque ad principium mensis Augusti ejusdem anni, excepto quod una die, cum loquerer cum D. Vivarense, ipse laudavit quod ego remanerem cum ipsis cardinalibus, et dixit michi: "Recordor quod una die Romae in studio meo fuistis michi de ista materia loqutus, et eog non fui ausus aliquid vobis aperire, quia vere videbatur michi cum eram Romae quod aprietes revelarent, etiam illa quae menti gerebam et cogitabam." Sicque conniventibus oculis pertransibam usquequo habuerunt gentes armorum pro eorum custodia, tam a Comite Fundorum quam a gentibus armorum que erant in societate DD. Johannis de Malestretto et Silvestri Bude et Bernardi de sala. Postquam autem dicte gentes venerunt, ex tunc satis cito processerunt ad declarandum seu publicandum palam et publice Barensem non esse papam, et se per impressionem violentem et motum ipsum nominare seu eligisse in papam, prout in litteris eorum super hoc confectis, ad quos me [92] refero, latius continetur. Fuit autem dicta publicatio facta de mandato eorum, et eis presentibus in ecclesia cathedrali Ananiae, die nona predicti mensis Augusti, anno predicto, de mane post missam Sancti Spiritus celebratam, et sermonem factum per D. Patriarcham Constantinopolitanum [Jacobus de Itro], quibus omnibus ego presens interfui et vidi et audivi.

 

---

 

Tommaso de Amanatis: Stephanus Baluzius [Étienne Baluze], Vitae Paparum Avinionensium Volume 1 (Paris: apud Franciscum Muguet 1693), columns 1337-1340.

• He was a doctor of laws.
• He came to Avignon in the reign of Urban V. He himself says he had known Bartolomeo Prignano for ten years (1370-1380)
• In 1372 he was named as one of the executors of the Testament of Cardinal Philippus Cabassola, Bishop of Sabina, who died at Perugia on August 27, 1372.
• In 1374 Gregory XI made him Auditor of the Sacred Palace and sent him to Germany as ambassador to Emperor Charles IV. He returned to the Curia, which was then in Rome, on November 15, 1377.
• In 1380 he was made Archbishop of Naples by Clement VII (Robert of Geneva).
• In 1383, Clement VII sent him as Apostolic Nuncio to England, or so it is said. But England was more hostile to Clement than Urban VI was, and, if appointed, it is doubtful he served.
• In July, 1385, Clement VII made him Cardinal Priest with the title of S. Prassede.
• In 1394 he participated in the Conclave that elected Benedict XIII (Cardinal Pedro de Luna).
• In 1395 he was among those questioned by the French dukes at Avignon about the "via cessionis" as a way to heal the schism. He favored the "via cessionis", and said so in a letter to the King on October 11, 1395.
• He died on December 6, 1396

Bonifatius de Amanatis also gave a deposition: Baluzius I, 1286. He was used as an ambassador by Clement VII, and was made a Cardinal Deacon on December 21, 1397 by Benedict XIII, with the Deaconry of S. Andriano. He died at Aigues Mortes on July 19, 1399 (Baluzius I, 1339-1341; Eubel I, 30). Frater Angelus de Spoleto, Minister General of the Order of Friars Minor, gave a deposition in February 19, 1380 [Baluzius I, 1454]

RUMOR: In Medieval Latin, 'rumor' means 'a tumult', 'turba', 'tumultus', 'jurgium' . RUMORIZARE: 'rumor seu tumultum excitare': Du Cange, Glossarium Mediae et Infimae Latinitatis VII, s.v.

 

 

November 12, 2013 5:05 PM

John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu