©2011 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu
Joannes Baptista Gattico, Acta Selecta Caeremonialia Sanctae Romanae Ecclesiae ex variis mss. codicibus et diariis saeculi xv. xvi. xvii. Tomus I (Romae 1753), pages 330-331:
Die Dominico 10. Octobris Rms Tranensis Episcopus [Giovanni Domenico de Cupis] celebravit Missam de Spiritu Sancto solemniter, et ea finita Episcopus Viterbiensis [Giovanni Pietro Grassi] habuit orationem hortatoriam. Praecedentibus Cantoribus, Crucem, quam ego portavi, prout est de more, sequuti sunt Cardinales, et ivimus ad Capellam magnam, ubi non erat Crux neque luminaria; et in defectum hujusmodi Crucis, tenui Crucem quam portaveram in medio; et stantibus Cardinalibus in circulo ante altare, Cardinalis de Farnesio accessit ad cornu Epistolae, et finito hymno Veni creator, videlicet a Cantoribus,dixit Pater noster. Et postmodum Cardinales discesserunt aliqui extra conclave; et eodem die xxii. Praelati Oratores et alii Praelati ad quartam Custodiam deputati, inter quos fuerunt duo Auditores Rotae, videlicet Decanus et alter Auditor, et quatuor Clerici Camerae, necnon omnes Custodes jurarunt in forma. Fuit insuper injunctum R. P. D. Episcopo Terdonensi [Ubertuo de Gambara], qui fuit deputatus ad custodiam Palatii, ut bene et diligenter custodiri faceret Palatium, et praesertim circumcircaq Conclave, etiam cameras quae sunt in Paradiso, propter fraudes alias factas in dicto loco. Deinde, cum esset sero in die illo, Rms Camerarius et deputati Cardinales ceperunt perquirere Conclave, et expellere non nominatos, et clausa fuit janua. Clavem inferioris ferae ab extra habuit D. Flaminius de Sabello de mandato Rmi Cardinalis Camerarii, aliam superioris ab extra habuerunt Praelati ad custodiam deputati. Duas alias ab intus ego habui, et semper penes me retinui.
Die XI Octobris (quae fuit immediate sequens diem, qua Cardinales ingressi sunt Conclave) Rms Cardinalis de Farnesio celebravit Missam planam in Capella parva, et communicavit Cardinales qui ante ingressum Conclavis non erant communicati, inter quos fuerunt duo Presbyteri, videlicet Saltzburgensis et Grimanus. Deinde hora competenti Sacrista Palatii celebravit Missam ordinariam de Sede Vacante. Cardinales omnes interfuerunt cum eorum croceis, excepto Barensi [Girolamo Grimaldi], qui erat in lecto infirmus. Post Missam fecerunt Congregationem in eadem Capella, ubi aliquandiu morantes vocarunt nos Clericos Caeremoniarum, et mandarunt mihi ut legerem alta voce Bullam Julii II super electione Pontificis per simoniam; et postea D. Blasius collegat dixit et legit quae sunt in Caeremoniali circa electionem Pontificis et de modestia servanda in Conclavi. Ultimo loco singuli Cardinales jurarunt se velle servare omnia et singula contenta in dicta Bulla me illis porrigente Librum Concilii Lateranensis, ubi altera Bulla inserta est, apertum ad figuram Salvatoris nostri cum Cruce. Deinde nobis praesentibus propositum fuit, an vota danda publica et an sequenti die, in qua fiet primum scrutinium, essed dandus accessus? et conclusum fuit quasi per omnes quid die sequenti darentur vota publica et etiam accessus. De quibus omnibus D. Blasius fuit rogatus, D. Honuphrio alter collega et me teste. Deinde intromisimus cibaria. Dicta die hora 22. RR. DD. Cardinales fecerunt Congregationem in Capella parva, deinde hora circa 23, et ultra vocarunt me, ut publice coram ipsis legerem quaedam Capitula, quae fuerunt facta ante creationem Leonis X, et ad unumquodque Capitulum interrogabam eos an illud Capitulum lectum eis placeret; et sicut illi respondebant, D. Fabius Secretarius Sacri Collegii notabat; et demum re imperfecta concluserunt quod Capitula vederentur et aptarentur nomine totius Collegii per sex RR. Cardinales, videlicet Senensem, Borbonium, de S. Severino, de S. Cruce, Tridentinum, et de Caesis. Postea fuit dictum quod erat facienda distributio Terrarum et Officiorum, prout solet fieri Sede vacante. Fuit etiam conclusum, quod RR. DD. Deputati hoc facerent. Discesserunt omnes, et jam nox erat. Deinde hora prima noctis, vel circa, multi Cardinales cum essent uniores ac concordes miserunt Rmos DD. de Lotharingia [Jean de Lorraine] et de Medices ad Rmum de Farnesio, cui dixerunt quod eum elegerant in Papam; venerati sunt, dixerunt, quod iret ad Capellam parvam; et sic omnes eundo projiciebant se ad osculum bedis ejus. Venerunt tandem in Capellam omnes Cardinales, et in circulo, congregatis Rms. Senensis nomine omnium elegit illum in Papam, et omnes confirmaverunt, prout de his omnibus nos tres Magistri Caeremoniarum, adhibitis pro testibus omnibus, qui ibidem aderant, rogati fuimus. His peractis post osculum pedis quasi omnium Conclavistarum Sanctissimus Dominus electus nimis defatigatus rediit ad cameram suam. Et expeditus a visitationibus RR. DD. Cardinalium intravit lectum usque ad horam quartam et ultra, postmodum surrexit et coenavit. Cum S. D. D. fuit in camera, illico extensus fuit quidam pannus rubeus super cameram suam pendens in anteriorem partem camerae in medio cum armis et insigniis suis cum regno et clavibus: erat enim pictor in Conclave.
Die Martis 23 Octobris, celebrata Missa per Sacristam, fuit factum scrutinium, ad quod S. D. N. Electus fuit in loco Cardinalati cum crocea et capuccino, ut solitus erat. Omnes Cardinales dederunt ei Electo votum suum per ceduls, ut moris est. Ipse autem non dedit votum. Lectis cedulis per Rmum. D. Cardinalem de Cibo, furunt illae mihi traditae ad conserandum per eundem Cardinalem. In tempore duximus illum in cameram Sacristae et ibi in primis eum spoliavimus indumentis quotidianis, et indutus est habitu Papali. Aperta fenestra consueta Rms. de Cibo pronunciavit Papam electum et nomen ejus Populo. Interim fractae fuerunt portae Conclavis, et turba maxima intravit. Venerunt etiam conservatores et Capita Regionum urbis, qui submisse per Rmum D. Cardinalem Caesarinum Sanctitati suae supplicaverunt ut contentaretur quod ipsi portarent in loco parafrenariorum, praeter solitum Sanctitatem suam, rpout portaverunt. Fuimus tandem ad S. Petrum, et S. D. N. electus facta oratione ante altare majus super illud altare fuit positus. Tunc Cardinalis Senensis incoepit, Te Deum Laudamus, et Cantores prosecuti sunt totum hymnum. Interim Cardinales omnes venerunt ad reverentiam, et osculum pedis, manus, et oris. Item Cardinalis Senensis dixit postmodum Versiculum et Orationem super Pontifice electo. Tum Pontifex descendit de altari et sedit in sede gestatoria, et nonnulli Officiales romani portarunt illum nescio quomodo absque duce propter tumultum ad Capellam parvam. Et ibi descendit de sede, et intravit camerulam Sacristae. Sedebat in lecto absque pluviali, mitra, et stola. Cum post magnam pressuram Populi intrasssem aulam magnam, et intellexissem Pontificem esse in camera dictae capellae parvae, ivi ad dictam cameram et inveni Pontificem, ut praemittitur, sedentem. Exui eum alba et amictu. Tum per nonnulla diverticula, aperto uno ex ostiis clausis propter Conclave, per lumacam ascendimus cameram suam, et ibi quievit etc.
Die 29 Novembris nocte sequenti hora circiter tertia Nobiles, Barones, et Cives Romani intortiis de cera alba visitarunt Pontificem. ut dictum fuit in primo ordine erat Roma, in secundo ecclesia Romana, in tertio Fides. Perpulchre ordinati pueri praedicta repraesentantes recitarunt carmina etiam more Romano.
The narrative of Biagio da Cesena puts the pageant on October 29 rather than November 29, which seems more likely.
©2011 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu