J. D. Mansi, Sacrorum Conciliorum Nova et Amplissima Collectio Tomus 21 (Venetiis: apud Antonium Zatta, 1776), columns 1112-1120; Johann M. Watterich, (editor), Pontificum Romanorum qui fuerunt inde ab exeunte saeculo IX usque ad finem saeculi XIII vitae ab aequalibus conscriptae Tomus II (Lipsiae 1862) [=MGH Leges 4 Constitutiones 1 no. 189, pp. 260-270].

Dominus Octavianus et nemo alius Romae in ecclesia B. Petri, petitoone populi et consensu, ac desiderio cleri, a cardinalibus manto indutus est solemniter, et praesente cancellario et non contradicente, in cathedra B. Petri collocatus est, et a [tribus tantum] cardinalibus et clero Romano Te Deum Laudamus solemniter ei cantatum est, nomen ei Victor impositum est. Ibi multitudo cleri et populi Romani venit ad pedes ejus. Tunc scriniarius secundum antiquam Romanorum consuetudinem ascendens in altum voce magna clamavit ad populum dicens:

Audite cives Romani, et coetus reipublicae. Secunda feria pater noster Hadrianus mortuus est, et proximo sequenti sabbato dominus Octavianus cardinalis S. Caeciliae in Romanum pontificem electus et immantatus est, et in cathedra B. Petri collocatus est, et papa Victor est nominatus. Placet vobis?

Respondit magna voce clerus et populus: Placet. Secunda et tertia vice interrogatus populus si placeret, clara voce respondit: Placet. Deinde cum bandis et aliis papalibus insignibus dominus papa cum laudibus in palatium deductus est.

His itaque rite peractis, capitulum B. Petri statim venit ad pedes ejusdem papae Victoris, et obedivit, ac debitam et reverentiam exhibuit clerus et populus, multitudo magna similiter obedivit. Sequenti vero die proxima rectores cleri Romani accedentes ad dominum cancellarium, et ad cardinales qui cum eo erant, voluerunt cognoscere si immantatus esset, sicut quidam dicebant, et non invenerunt eum immantatum, neque aliqua specie dignitatis variatum: et habito cum eo et cardinalibus suis colloquio, cognoverunt ab ore ejus et suorum, quod nunquam fuerit immantatus, et quod hoc ei falso imponebatur. Quo audito et cognito rectores ad pedes domini papae Victoris venerunt, et obedientiam et reverentiam exhibuerunt. De omnibus supradictis capitulis testes fuerunt, Petrus Christianus Decanus Basilicae B. Petri et omnes fratres ejus, et duo rectores cleri Romani Blasius scilicet presbyter et Manerius presbyter et septem archpresbyteri Romanae urbis, et quattuor alii tam diacones quam subdiacones.

Deinde prior Lateranensis et sui canonici obedierunt.
Clerici de patriarchia S. Mariae Majoris obedierunt.
Abbas de patriarchia S. Pauli per suos obedivit, et in signum obedientiae de bonis ecclesiae suae illi misit.
Abbas de patriarchia S. Laurentii cum suis monachis obedivit.
Abbs Cirengii obedivit.
Abbas S. Silvestri cum suis monachis obedivit.
Abbas S. Alexii in monte Aventino cum suis monachis obedivit.
Abbas S. Blasii cum suis monachis obedivit.
Conventus S. Sabae obedivit.
Conventus S. Mariae in Capitolio obedivit.
Conventus monachorum sanctorum Cosmae et Damiani obedivit.
Abbas S. Valentini obedivit.
Magister fratrum templi Hierosolymitani in monte Aventino cum suis fratribus obedivit.
Cardinalia S. Marcelli obedivit.
Clerici de card. SS. Apostolorum obediverunt.
Clerici de. card. S. Petri ad vincula obediverunt.
Clerici de. cardinalia S. Silvestri obediverunt.
Clerici de cardinalia S. Sabinae obediverunt.
Clerici de cardinalia S. Sibilinae [sic! Balbinae] obediverunt.
Cardinalia S. Cyriaci apud thermas Diocletiani obedivit.
Clerici de cardinalia S. Maria trans Tiberim obediverunt.
Clerici de cardinalia S. Mariae in Porticu obediverunt.
Clerici de cardinalia S. Nicolai in carcere obediverunt.
Monasterium S. Agathae obedivit.
Archipresbuter S. Apollinaris obedivit.
Archipresbyter S. Tryphi obedivit.
Archipresbyter S. Bartholomei obedivit.
Ecclesia S. Celsi obedivit.
Ecclesia S. Mariae in Monasterio obedivit.
Ecclesia S. Mariae in Pallaria obedivit.
Ecclesia S. Salvatoris de Curte obedivit.
Archipresbyter S. Vincentii cum suis obedivit.
Archipresbyter S. Catharinae cum suis obedivit.
Archipresbyter S. Thomae de parione obedivit.
Archipresbyter S. Anastasiae cum suis obedivit.
Archipresbyter S. Salvatoris de Campo cum suis obedivit.
Archipresbyter S. Mariae in monte Celso cum suis obedivit.

et multae aliae ecclesiae et monasteria obedierunt, quas vix enumerare valemus.

Post promotionem domini Victoris, canonici B. Petri miserunt ad Rolandum cancellarium canonicos suos, qui viderent an esset immantatus, sicut quidam credebant, aut aliquo modo promotus. Unde bis missi inquisitores, bis retulerunt eum non esse immantatum, nec aliqua promotionis specie variatum. Sequenti vero die, ut omnis dubitatio tollentur, miserunt canonici quosdam de suis, ut mensae cardinalium, qui intererant, interessent, et viderent si saltem in mensa locum digniorem solito obtineret, aut etiam benedicendo mensam primus esset, vel aliquo modo inter cardinales loco, vel dignitate, seu veste dignior haberetur. In quibus omnibus nullo modo senserunt eum promotum vel mutatum. Atque in hunc modum perscrutati sunt canonici statum cancellarii per singulos continuos octo dies.

Basso et Joannes de Romano dicunt: Postquam cancellarius, sedente domino Victore in cathedra, in munitionem se recepit, Joannes Phizutus clericus, et Joannes de Buccalata laicus, voluerunt immantare cancellarium. Qui cum iniuria repulit eos, dicens: De me non facietis ridiculum: ibi est papa: ite ad eum, et obedite ei.

Presbyter Blasius et presbyter Manerius, rectores Romani, dicunt se tum tribus aliis rectoribus cleri sequenti die post promotionem domini Victoris accessisse ad cancellarium, et ad omnes cardinales qui cum eo erant: et non viderunt eum immantatum, nec aliquo modo promotum, et antequam discessissent audierunt duabus vicibus ab ore cancellarii, quod nec erat, nec fuit immantatus. In praesentia etiam ipsorum rectorum, qui ibi erant, testificatus est Otto cardinalis de Carcere Tulliano, quod dominus Octavianus nullam violentiam vel injuriam intulit cancellario.

Item dixit Otto: Pro nihilo adscribitur hoc domino cancellario, quis nullus ei mantum abstulit, quia nunquam habuit. His omnibus ita peractis et cognitis, rectores isti iverunt ad dominum Victorem et obedientiam ei fecerunt, et praeceperunt clero ut ei obediret: quod et factum est.

Presbyter Barro et presbyter Joannes, capellani de cardinalis cancellarii, dixerunt se sequenti die post promotionem domini Victoris ad cancellarium accessisse, et dixisse ad eum sic: Audientes vos esse immanatum, gaudebamus, et nunc quia aliter videmus, dolemus. Qui dixit eis: Pro me nolite gaudere vel dolere, quia ego nec fui nec sum immanatus; ite et obedite ei quem videtis immanatum. Haec verba taliter ab ore cancellarii processisse commisit presbyter Barro et presbyter Joannes, quibusdam ex nostris clericis praesentibus, ut jurarent in animabus eorum ita verum esse.

Clerici de cardinalia S. Chrysogoni dixerunt se sequenti die post promotionem domini Victoris accessisse ad cardinalem suum [Bonadiem de Bonadie], qui erat cum cancellario, et interrogasse eum dicentes: Omnes clerici vadunt ad pedes domini papae, quid faciemus et nos? Qui respondit: Ite ad eum, sicut alii.

Multi ex nostris dicunt vidisse cancellarium 11. die ab Urbe exisse sine manto, sine stola, sine albo equo, et sine omni habitus munitione cum pellibus nogro pallio coopertis et cum nigro almutio usque ad Cisternam.

Joannes de Romano dicit audivisse Joannem Neapolitanum, et Bonamdiem et quosdam alios cardinales dicentes apud Cisternam: Quoniam modo sumus sine pastore et sine capite faciamus nobis dominum, et postea immantaverunt eum, et cantaverunt ei Te Deum Laudamus apud Cisternam.

Joannes de sancto Stephano et Wolferaminus dicunt se audivisse quod papa Hadrianus dixit ad eos, cum de Urbe exiret: Octavianus, inquit, quem ego misi in Longobardiam, vult excommunicare Mediolanenses: sed ego mandavi Mediolanensibus ut non curent de eo, sed fortiter se habeant, tam ipsi quam Brixienses, contra Imperatorem: et ego, cum eis disposui, quod Imperator propter eorum impedimenta non poterit Romam venire. Item, etiam cum cardinalibus ita disposui quod Octavianus non erit papa post mortem meam.

Gimundus et Wolferaminus dicunt se audivisse ab ore [Gregorii] episcopi Sabinensis quod libenter rediret ad dominum Victorem: sed ita adjuratione est astrictus quod sine perjurio non potest.

Episcopus Aletrinus in praesentia domini Guidonis cremensis cardinalis, et Gimundi et Joannis Cajetani, et aliorum multorum, dixit: Non possum ad dominum Victorem venire, quia talem securitatem feci cancellario, et suis apud Anagniam, quod non possum ad eos venire usque ad Kalendas: post Kalendas autem veniam. Imterim tamen habeo eum pro domino et pastore meo. Itaque Kalendis transactis, cum infirmitate teneretur, misit domino Victori obedientiam per clericum quemdam, quem habemus praesentem.

De omnibus supradictis capitulis testimonium perhiberunt praedicti rectores cleri Romani, et septem archipresbyteri supra memprati, et alii milti honesti et religiosi clerici Romani, et Petrus Urbis praefectus, et Stephanus de Thebaldo, et Stephanus Northmannus, et Joannes de sancto Stephano, et Joannes Cajetanus, et Wolferaminus de Gidocica, et Gimundus de domo Petri Leonis, et milti alii illustres Romani et nobilissimi, qui omnibus his interfuerunt, et omnia viderunt et tractaverunt.

Confirmato et recepto taliter in papatu Victore, defertur ad principem sacerdotalis concilii sententia. Qua venerabiliter suscepta et approbata, Victor ad ecclesiam vocatur, et magna solemnitate et frequentia cleri ac populi suscipitur, ipsique ut summo pontifici et universali papae acclamatur. Divus quoque imperator consuetam ei reverentiam, sicut Constantinus beato Silvestro, humiliter pro foribus ecclesiae exhibuit, et manu eius accepta usque ad sedem deduxit et inthronizavit. De reliquis quae ibidem acta sunt, exemplaria litterarum subnotata consule.

EPISTOLA IMPERATORIS [=MGH Leges 4 Constitutiones 1 no. 189, pp. 263-265]

Fridericus Dei gratia Romanorum Imperator, et semper Augustus, dilectissimo suo Eberardo venerabili Saltzburgensi archiepiscopo, et suffrageneis ejus, Albert Frisingensi episcopo, Hermanno Brixiensi, et Romano Gurcensi, totique provinciae Salzburgensi, gratiam suam et omne bonum.

Si sacro consilio Papiae interfuissetis, omnia quae ibidem vel in Romana ecclesia facta sunt oculata fide cognoscere possetis. Ne autem ab his qui pravis delationibus et mendaciis jam fere totum orbem resperserunt veritas possit obnubilari, vel vestra sinceritas trahi in contrarium: quanto brevius possumus, seriem totius rei sine aliqua falsitate commixtione, mera veritate, vobis significare dignum duximus. Luce clarius constat quod papa Hadriano adhoc vivente Rolandus cancellarius et quidam cardinales, non attendentes illud Dominicum: Sit sermo vester, est est non non (Matt. 5:37): conspiratione facta cum Willelmo Siculo, prius ab eis excommunicato, et cum ceteris hostibus imperii, Mediolanensibus, Brixiensibus, Placentinis, ne forte per mortem papae Hadriani tam iniqua factio evanesceret, juramenti vinculo invicem sese, constrinxerunt, ut, defuncto papa, nullus alius ei substitueretur, nisi qui in eadem conspiratione cum eis convenisset. Hac de causa duodecimo die post electionem domini Victoris papae, eo sedente in sede beati Petri, jam dicti conspiratores egressi ab Urbe ad Cisternam Neronis, derelinquentes venam aquarum viventium, se contulerunt, et idolum sibi Rolandum cancellarium erexerunt, dicentes hunc esse Simonem Petrum, qui apostolicae dignitatis apicem tam nefaria invasione attingere presumebat. Quod haec conspiratio facta fuerit, et ille jam diutius Rolandus per eam hoc modo intraverit, non est fictitium, sed religiosis viris ab illo qui facit manifesta consilia cordium, mirabiliter est declaratum.

Dum haec Romae agerentur, et nos quid super tanto schismate agendum esset, viros et nos, quid super tanto scismate agendum esset, viros religiosos, archiepiscopos videlicet et episcopos, consultaremus, supervenerunt, quasi missi a Deo, Tarentasinus archiepiscopus, abbas Clarevallensis, abbs Moremundensis et alii abbates numero decem, postulantes pacem Mediolanensibus. Qui recepto a nobis verbo pacis, dum Mediolanenses pro investiganda eorum voluntate adirent, acceperunt ab eis tale responsum: Domni patres, nos tenemur astricti juramento domno papae et cardinalibus, quod non debeamus redire ad gratiam imperatoris sine eorum voluntate, et ipsi e contra sine nostra voluntate nullam pacem facere possunt. Responderunt eis abbates; Vos de caetero non tenemini domno papae, quia mortuus est. Et illi statim subiunxerunt: Si mortuus est papa, nos ideo non sumus absoluti, quia nichilominus tenemur cardinalibus, et ipsi tenentur nobis. Haec predicti patres abbates in responsis a Mediolanensibus accepisse testificati sunt coram miltis religiosis viris. Praeter haec multa experimenta factae conspirationis per litteras in via deprehensas accepimus, sicut nuncius iste plenius vidit et audivit.

Sane ex concilio orthodoxorum, sicut nalia vice meminimus vobis mandasse, generalem conventum religiosorum Papiae indiximus, ad quem ambos qui se dixerunt Romanos pontifices, non ad judicium seculare, sicut ora mendacium astruunt, sed ad examen aecclesiae, per duos venerabiles episcopos, Ferdensem videlicet et Bragensem, convocavimus. Alter vero, eo quod puriorem haberet conscientiam, domnus Victor videlicet, iudicio aecclesiae ultro se obtulit, altero, videlicet Rolando, contumaciter renitente et dicente, quia cum ipse omnes deberet iudicare, ipse a nullo vellet iudicari. Habito itaque venerabili concilio, in quo patriarcha Aquilegensis et multi archiepsicopi et episcopi religiosi convenerant, per VIII continuos dies maxima gravitate, diligentissima examinatione, semota omni laica persona, tractatum est, quis ex duobus summi pontificatus apicem de iuro deberet obtinere. Post longum itaque deliberationem, quia illa nefandissima conspiratio Deo et aeclessiae admodum odibilis manifestis inditis non solum probata, verum in facie totius aecclesiae coram positae revelata est, et in domno Victore nichil reprehensibile inventum est, nisi quod pauciores numero cardinales omnino a conspiratione illa exortes eum pro bono pacis inter regnum et sacerdotium conciliando elegerunt, et invocata sancti Spiritus gratia, aecclesia Dei Rolandum cancellarium conspiratorem et scismaticum, discordias et lites et periuria bona esse evangelizantem, condempnavit, et domnum Victorem papam in patrem spiritalem et universalem pontificem confirmavit. Quem nos aecclesia duce secuti approbamus et universalis aecclesiae patrem et rectorem, cooperante divina clementia, fore denunciamus. Hoc itaque factum, divinis suffultum presidiis et in apostilica stabilitate supra petram, Christum videlicet, firmiter fundatum, a vestra beatitudine pro pace totius aecclesiae et salute imperii approbari, et ab omni ecclesia vestrae sanctitate commissa teneri et conservari rogamus et praeoptamus.

Data Papiae XV. Kal. Martii. [February 16, 1160]

EPISTOLA PRAESIDENTIUM CONCILIO HINCINDE DIRECTA [=MGH Leges 4 Constitutiones 1 no. 190, pp. 265-270]

[Peregrinus Dei gratia Aquileiensis patriarcha, Arnaldus Moguntinus, Reinaldus Coloniensis, W(ichmannus) Magdeburgensis et Hartvicus Bremensis archiepiscopi et universi episcopi et abbates et viri religiosi in concilio Papiae congregati regibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus, marchionibus et omnibus Christi fidelibus ad quos hitterae istae pervenerint salutem et orationes in Christo.]

1. Quia sedis apostolicae turbatio, Christianorum animos admodum sanciavit, nos, qui ad resecanda schismata, et pacem ecclesiae reformandam, Papiae fuimus congregati, qualitatem causae modumque negotii et sacri concilii statutum universitati vestrae plenario duximus intimandum, quatinus, per scripta presentia mora veritate monstrata, auditorum animi falsitatem, quam forte conceperunt, vehementer expellant et ammodo per scripta schismatica non seducantur. Cum igitur orthodoxorum Papiae congregatorum universitas in nomine Domini consedisset, causa per VII continuous dies, remoto omni seculari iudicio, legitime et canonice agitata ac diligenter inspecta, sufficienter et canonice in conspectu concilii per testes idoneos est comprobatum: domnum papam Victorem et nullum alium in basilica beati Petri a saniori parte cardinalium petitione populi et consensu ac desiderio cleri [Romani] Fuisse electum et sollempniter inmantatum, [et] lquod presente et non contradicente Rollando quondam cancellario, in kathedra beati Petri fuerit collocatus, et quod ibi ei a cardinalibus et clero Romano 'Te Deum Laudamus' gloriose [est] decantatum, et inde ad palatium cum bandis et aliis papalibus insignibus est deductus.

2. [Probatum est, quod eo tempore quo electio Romae celebrabatur, erant in Urbe tantummodo XXII cardinales, ex quibus cum dominus Victor, tunc Octavianus, et Rollandus aegrotati fuissent, remanserunt tantummodo XX electores, ex quibus VIIII sanioris consilii et nulla conjuratione foederati, quorum vox prima erat in electione, una cum capitulo beati Petri, petitione populi, consensu et desiderio cleri, annuente ordine senatorum et nobilioribus Romanis dominum Victorem elegerunt.]

3. Et clerus et populus secundum consuetudinem interrogatus per scriniarium, si placeret, tribus vicibus clara voce respondit: 'Placet'. Probatum est etiam quod Rollandus post domni Victoris promotionem XII. die ab Urbe egressus, apud Cisternam, in qua Nero imperator quondam ab Urbe profugus latitavit, [in finibus terrae Siculi, in loco non celebri] primo est inmnatatus. Probatum est, quod in secunda die post promotionem domni Victoris Rollandus interrogatus a rectoribus cleri Romani et a clericis de sua cardinalia, si domno Victori esset obediendum, expresse confessus est, se numquam fuisse inmantatum et expresse dixit, 'Ite et obedite ei, quem inmantatum esse videtis.'   Super his capitulis fuerunt testes et sub stola tactis sacrosanctis euvangeliis iuraverunt domnus Petrus Christianus decanus basilicae beati Petri cum dubous fratribus suis, in persona sua et totius capituli beati Petri, ubi corpus ipsius apostolorum principis requiescit, quae est mater nostra et caput omnium ecclesiarum cuius etiam litteras et plenum testimonium habebamus. Similiter iuraverunt religiosi et honestissimi rectores et praelati cleri Romanae urbis, qui omnia viderunt et tractaverunt, quorum nomina sunt haec: dominus Mainerius archipresbyter, Ioannes archipresbyter, Aimerardus archipresbyter, Bernardus archipresbyter, Tholomeus archipresbyter, Benedictus diaconus, magister Gerardus, Nicholaus et alii religiosi et honesti clerici Romani.
      Praeterea Petrus illustris Urbis praefectus, Stephanus de Tebaldo, Stephanus Normannus, Guimundus filius Petri Leonis, Ioannes de Stelphano et alii principes et nobiles Romani, qui ad vocationem serenissimi Imperatoris venerant, in conspectu concilii super iam dictis capitulis omnes pariter testimonium similiter perhibuerunt et iurare voluerunt. Sed nos quia religiosorum archipresbyterorum multorum [et capituli beati Petri] testimonium sufficiens et abundantissimum habebamus, duximus laicis in hac parte parcendum.

4. Deinde venerabiles episcopi Hermannus Verdensis, Daniel Pragensis et Otto palatinus comes et magister Herbertus prepositus, quos domnus imperator ex consilio XXII epsicoporum et multorum religiosorum abbatum aliorumque religiosorum tunc presentium Romam delegaverat, ut partes ante concilii presentiam Papiam evocarent, in conspectu concilii testimonium perhibuerunt, quod Rollandum cancellarium et partem eius trinis edictis per intervalla [temporum] peremptorie et sollempniter ad presentiam aecclesi9ae Papiae [tunc] congregandae, remoto omni seculari iudicio, vocaverunt, et quod Rollandus cancellarius et sui cardinales viva voce et ore proprio iudicium vel examen aliquod aecclesiae se nolle recipere manifeste dixerunt.

5. [Ostensum est, quod idem legati Rollando suisque sequacibus securissimum conductum sub fide sacramenti in eundo ad concilium et redeundo praestare voluerunt. Ad maioris quoque securitatis plenitudinem dominus papa Victor arces et castella et fratres ac nepotes suos obsides eis obtulit, si in facie aecclesie secum in iudicio sistere voluissent. Rollandus vero, qui ante huiusmodi vocationem instanter per litteras et per legatos suos iudicium multotiens postulaverat, has omnes vocationes et securitatis promissiones contumaciter et superbe contempsit. Praeterea coniurationem inter Rollandum et suos sequaces cardinales cum Mediolanensibus et Siculo nefandissime perpetratam et per ipsos coniuratores et per litteras Rollandi Mediolanensibus directas et aliis manifestissimis argumentis deprehendimus et cognovimus. Cuius coniurationis tenor et continentia talis erat, ut numquam alter sine altero cum Romano imperio pacem teneret, et si interim papam Adrianum mori contingeret, unum de illis cardinalibus et non alium in papam eligerent, qui eadem coniuratione teneretur. Per scripta etiam Rollandi suo sigillo bullata et in orbe transmissa et in conspectu concilii recitata, mendacia manifestissima ac detestabilia deprehendimus in haec verba: "Testamur Deum quem nullum latet secretum, quod non mendacium fingimus, sed meram sicut est loquimur veritatem, quia duo tantum elegerunt Octavianum, Iohannes Sancti Martini et Guido Cremensis cardinales, ceteri vero omnes in nostram personam convenerunt." In his itaque verbis venerabile concilium non solum mendacia manifestissima deprehendit, sed etiam detestabile periuriam recognovit. Praeter eos namque duos cardinales, quod dominum Victorem elegisse Rollandus asseruit, habuimus in facie concilii electorem et consecratorem domini papae Victoris, domnum Imarum venerabilem Tusculanum scilicet episcopum, omnium cardinalium priorem et antiquiorem, cuius erat prima vox in electione pontificis. Habuimus et presentem domnum W. cardinalem Sancti Petri ad Vincula, quem advocati domni papae Victoris in praesentia omnium domnum Victorem se elegisse affirmaverunt, et ipse W{ilhelmus (Guglielmo) Matengo] in medio concilii hoc audivit et non negavit. Item, domnus C[encius (Cinthius) di Guidone Papareschi] Cardinalis Sancti Adriani infirmitate detentus per cyrographum nobis voluntatem suam exposuit et per nuntium iurare praecepit, domnum Victorem se elegisse et ei obedisse et eum et non alium in dominum et papam velle se habere. Magister etiam Rodbertus [sic! His name was Raymundus] cardinalis Sanctae Mariae in Via lata, sicut pro certo cognovimus, eum elegit et ei obedivit. Propter quod etiam, dum ad concilium tenderet, a fautoribus Rollandi Pisis captus est et fustibus crudelissime verberatus et in carcerem trusus. G[regorius] Sabinensis episcopus et Ar[dicius ?] cardinalis et alii multi obedierunt domino Victori, qui ut accepimus varia spe pecuniarum seducti postea abierunt retrorsum. Praeterea nos antiquorum patrum vestigis et Romanae ecclesiae consuetudinem imitantes, Librum de vita et ordinatione Romanorum pontificum super similibus causis et dissensionibus in medio concilio fecimus recitari, ubi manifesto comperimus, quod in huiusmodi negotiis illum semper sancta aecclesia statuit praeferendum, qui petitione populi, consensu et desiderio cleri a cardinalibus prior est inmantatus et in cathedra beati Petri collocatus. Illud etiam, quod de Anacleto et domino Innocentio nostris temporibus accidisse recolimus, ad memoriam concilii nichilominus est revocatum, quod licet una et eadem die ambo inmantati fuissent, ille potius est ab aecclesia approbatus, cuius inmnatatio aliqua diei parte praecessit. A saeculo non est auditum, quod post unius inmantationem die transacta alius postea fuerit inmantatus. Rollandus autem non una tantum, sed undecima transacta die post inmantationem domini Victoris fuit inmantatus.]

6. Praeterea vidimus scripta Henrici Pisani cardinalis ad domnum imperatorem directa, in quibus expresse continebatur, quod nullum vellent aecclesiae subire iudicium vel examen. Super haec omnia idem Henricus et Otto cardinalis Sancti Nicolai in Carcere Tulliano, qui tempore concilii et ante aput Ianuam morabantur, et Ioannes Anagninus cardinalis et Ioannes Pitutus sanctae Romanae aecclesiae subdiaconi qui [a Rollando transmssi] tunc aput Placentiam morabantur, per VIII [continuos] dies a toto concilio sunt expectati et per litteras et nuncios concilii sunt vocati, et contempserunt venire.

7. Ex his igitur nobis sufficienter instructis et veritate hinc inde plenarie declarata, placuit reverendo concilio, ut electio domni Victoris, qui tamquam agnus mansuetus et innocens venerat aecclesiae iudicium humiliter suscepturus, approbaretur et confirmaretur, et electio Rollandi penitus cassaretur. Et factum est ita. Electione itaque domni Victoris, remoto omni seculari iudicio, sancti Spiritus gratia invocata, confirmata et recepta, christianissimus imperator [noster] post omnes episcopos et post omnem clerum lutimus, [ex] consilio et petitione concilii electionem domni Victoris recepit et approbavit, et post eum omnes principes [eius] et innumerabilis hominum multitudo quae presens erat, [et] interrogata tribus vicibus, si ei placeret, respondit cum gaudio magna voce: 'Placet'. Sequenti die proxima, id est prima VI. feria quadragesimae [February 11, 1160], domnus Victor cum processione ab aecclesia sancti Salvatoris extra civitatem, in qua fuerat hospitatus, ad cathedralem ecclesiam gloriose deductus est. Ibi religiosissimus imperator ante ianuas aecclesiae eum suscepit et descendenti de equo strepam humiliter tenuit et apprehensum p0er manum usque ad altare conduxit et pedes eius est osculatus, et nos omnes, patriarcha, archiepiscopi, episcopi et abbates et omnes principes cum universa multitudine quae presens erat pedes apostolicos osculati sumus.

8. Proxima autem die sequenti, id est sabbato [Saturday, February 12, 1160], habito generali concilio, domnus papa et nos cum illo Rollandum [olim] cancellarium, [nunc] scismaticum, et principales eius fautores accensis candelis anathematizavimus et tradidimus eum sathanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini.

9. Illud etiam discretionis vestrae prudentiam volumus non latere, manifeste esse deprehensum, quod Rolandus cancellarius et eius sequaces quidam cardinales, vivente adhuc papa Adriano, coniuraverunt. Fuit autem tenor coniurationis: quod, si eis viventibus papam Adrianum mori contingeret, cardinalem unum de illis eligerent qui in eadem coniuratione esset astrictus.

10. De caetero ex parte Dei omnipotentis et beatorum apostolorum Petri et Pauli et omnium sanctorum et virorum orthodoxorum, qui divino intuitu ad resocanda scismata convenerunt, universitatem vestram humiliter imploramus et monemus in Christo, ut ea quae aecclesia Dei Papaie congregata ad honorem Creatoris et sponsae suae matris vestrae sacrosanctae Romanae aecclesiae tranquillitatem et ad salutem omnium christianorum fideliter ordinavit, vos omni dubio et ambiguitate remota irrefragabiliter rata firmaque teneatis; orantes, ut redemptor noster Iesus Christus universalem pontificem et papam nostrum Victorem de cuius sanctitate et religione omnimodo confidimus, per tempora longa conservet et prestet ei omnimodam tranquillitatem et pacem, ita quod per eum Deus omnipotens honoretur, et aecclesia Romana omnisque christiana religio gratum Domino accipiat incrementum. ut autem omnis nostra actio plenius legentibus elucescat, dignum duximus, ut omnium nostrum consensus et nomina subscribantur.

---

There is a long version and a short version of this encyclical letter. The texts of the longer version are given in brackets.

On the ceremony of the vesting with the Papal Mantle, see Richard Zöpffel, Die Papstwahlen und die mit ihnen im Zusammenhange stehenden Ceremonien von 11.-14. Jahrhunderts (Göttingen 1871), pp. 168-180. He greatly exaggerates its importance. The ceremony was an accidental, not an essential, to the making of a pope. It was, like other elements, a consuetudo. Later on the inthronizatio becomes the focus of attention, then the coronatio with the triple tiara (triregnum). It is the newest which is the most talked about. The testimony at Pavia is fixated on the mantle because it is the one moment where there could be introduced some doubt as to what actually happened and what was intended. The testimony does not deal with the nomination or election, or with the number of cardinals who stood with Victor when he put the mantle on (three). Neither does it indicate why twenty-five of the Cardinals stayed within the fortifications of St. Peter's for nine days and would not participate in any of the activities concerning Cardinal Octavianus.

Note that it is the Emperor who enthrones Pope Victor, not the Cardinals or the clergy or the Roman people.

Epistola Imperatoris: Notice how the Emperor Frederick avoids lying by omitting all discussion of the electoral meeting and the twelve days following. He notices the majority of the cardinals engaging in a 'conjuratio', but does not mention that only three cardinals out of thirty-two were supporting Cardinal Octavianus (Victor IV/III). He does, however, admit that the larger number of cardinals supported Cardinal Rolandus (Alexander III).

Epistola Praesidentium: Even the prelates of the Council, in their encyclical letter, can only say that it was by the "sanior parte cardinalium" that Victor was 'elected'. They claim that there were only twenty-two cardinals present, though this contradicts the statement that 'nearly all' the cardinals were present at the funeral of Adrian IV on the day before the Electoral Meeting began. The funeral took place on Friday, September 4 at the Vatican Basilica: II Nonas Septembris in ecclesia beati Petri, presentibus fere omnibus fratribus satis honorifice, sicut mos est, intumulato (Letter of Alexander III). Later, early in 1160, twenty-five cardinals sign a letter which gives the point-of-view of the supporters of Pope Alexander about the events around the election (Watterich II, pp. 493-499). It may well have been true that there were nine members of Cardinal Octavianus' faction (including or excluding Octavianus himself? The Epistola Praesidentium excludes him, others include him), but that is not the number that elected him, or the number that followed him into schism. The Epistola Praesidentium is engaging in the manipulation of numbers, trying to turn a distinct minority of nine into a virtual majority or at least equality with Cardinal Rolandus' faction. Their mathematical manipulations lead to a suggestio falsi. Their insistance that there were only twenty-two voters allows them to do this, first by excluding Octavianus from the number of his own faction, and then including him. Nine becomes ten (See below). And from the twenty two, if you subtract Rolandus and Octavianus, you get twenty. And ten is half of twenty. That is, unless you put Cardinal Rolandus back in with his faction, as they did with Octavianus. But the number of twenty-two electors is as tendentious as the mathematics that produces a tie. Additionally, the candidacy and support for Cardinal Bernardus, Bishop of Porto, needs to be ignored to make the mathematics work.

In § 3 of the Epistola Praesidentium it is claimed that Cardinal Rolandus' own clergy from his titulus of S. Marco asked and were told to give their obedience to Cardinal Octavianus (Victor IV/III). And yet, in their own, list of the clergy and churches of Rome that did so, the clergy of S. Marco do not appear individually or collectively. Another lie?

§ 5: Coming to Pavia: Pope Alexander III (Cardinal Rolandus) was resident continuously at Anagni from November 13, 1159, to at least April 8, 1161. He had excommunicated Octavianus and his followers on September 27, 1159 [Jaffé Regesta pontificum second edition, p. 147]. He replied to the Emperor's ambassadors, Hermann of Verden and Daniel of Prague (according to the Life, by Cardinal Boso: Watterich II, p. 383), that he recognized the Emperor as an advocate and special defender of the Roman Church, but not as a judge of the Apostolic See. On March 24, 1160, Alexander excommunicated the Emperor, absolved his subjects from their bonds of fealty, and renewed the excommunication against Octavian and all his followers (Cardinal Boso, in Watterich II, p. 386).

Cardinal Wilhelmus Matengo, O.Cist. (of Pavia) attended the Council, but apparently made no declaration; he is noted as not denying the assertion that he had voted for Cardinal Octavianus (a truly weak endorsement, which he soon retracted entirely—he was a legate for Alexander III by January of 1161). Cardinal Cencius di Guidone Papareschi did not attend, but sent a handwritten note to the effect that he had voted for Cardinal Octavianus and was of his obedience. Cardinal Raymond de Arenis' vote and allegiance is "known for certain"—he was not present either, having been arrested at Pisa. Cardinal Gregory, Bishop of Sabina, and Cardinal Ardicio Rivoltella of Milan obeyed Cardinal Octavianus, but went over to Alexander III (induced by money, or so the Fathers of Pavia said). The behavior of Victor's cardinals is more of an argument against him than for him. And it shows that his following was composed of nine cardinals, including himself.

What of Cardinal Ymarus, Bishop of Tusculum, the senior Cardinal Bishop? Was he not present? Why is the Patriarch of Aquileia presiding , and Cardinal Ymarus' name not even listed among those sending the encyclical letter? And where are Cardinal Guido Cremensis and Cardinal Iohannes Mercone [Morrone] of Pisa? Was there really only one cardinal present (Wilhelmus of Pavia)?

§ 7: The right of a church council to judge a pope is here affirmed by the Council of Pavia.