Giovanni Antonio Campano, "Vita Pii II Pontificis Maximi," Muratori, Rerum Italicarum Scriptores Tomus III, pars ii (Mediolani 1734), 989-991:

 

... Igitur praemisso ad eos in adventu suo continendos Caravajalio Hispano Cardinali, ac rebus per Italiam omnem compositis, XIV. Calendas Junias [sic! Julias:  June 18, 1464] Roma proficiscitur, re divina in Templo maximo ad Vaticanum peracta, in quo descendere quoties Urbe abiret, et aras singulas ordine venerari consueverat; ibi omnibus ad precandum rerum successum invitatis.  Festinato ad Pontem Milvium lectica delatus est.  Avidius suscepto itinere incidit in febriculam, principio haud satis cognitam medicis.  Et ipse, ne quid morae objiceretur, aliquandiu suppresserat, ea jam aucta magis quam ut dissimulari posset, medicos inhibuit, ne cui patefacerent, jurejurando et imprecationibus adactos.

Ad Pontem,  Patribus ac turba omni dimissa, cum paucis lembum conscendit, adverso Tiberi navigaturus.  Quum effusa patentibus pratis Civitas abeuntem consalutaret, ac reditum audienti precarentur, prorupit in lacrymas. Substitit nocte prima ad Castellum Lobeleum, confessus navitagionem ejus diei dificillimam fuisse, contrario flumine colluctanti, quod ex imbecilli potius valetudine quam labore accidisse putatum est.  Nec ausus in ripam descendere, gravi defatigatione confractus, noctem totam egit in lembo.  Postridie quamquam inibentibus medicis matutinum iter multo ante Solis ortum solvere quum jussisset, ad Oppidum Fanum pervenit navigatione longissima, quadraginta millibus passuum uno die confectis.  Quum pridie illius diei ad decimum milliarium substitisset, pernoctavit et secundo in flumine hoc in loco dum ageretur, de parte classis, quae structa ad Portum Pisanum penetrare in Superum mare per fretum Siculum jubebatur, venireque Aconam ad copias excipiendas, nuntiatumque esset triremes, Genuensium et naves onerarias, quae ad summam classis pertinebant, nondum esse paratas, et praeterea Phulippum Burgundum profectionem verbis extrahere, commotus animo est.  Auxit molestiam prolapsus e ripa, demersusque in oculis adolescens ad remigium mercede conductus, tarde accurrentibus nautis.  Quod adeo tulit acerbe, ut precatus veniam extincto et abominatus casum, nec lacrymas continuerit.

Ad radices Montis Soractis taedio navigationis simul et moerore extincti juvenis, exponi se primum navicula jussit, questus semper male sibi navigationes cessisse.  Quod verbum sinistre accipientibus Cubiculariis, et quid committeret se toties praesenti periculo, interrogantibus, ratus ad deterrendum se in transfretatione Illyrica ductum, quod sciebat invitis multis se Italia excedere, neminem, inquit cogimus.   Nec aliud loquatus reponi in lembum se jussit, provectum ad quindecim millia passuum lectica confectis.  Supra Ocriculum maxime consternatus est, obvia Crucesignatorum multitudine; quos morae impatientes retinere Carvajalius minime poterat, et agmine quum reverterentur, nec rapinis abstinebant:  quocirca Medici aversari eo spectaculo illius oculos, obducti lecticae velum perpetuo itinere caussati ventos jusserunt. Ab Ocriculo per Narniam, Interamnamque, Spoletum aegre et itinere quatuor dierum pervenit, conquievitque totum triduum, et arce communita praesidium auxit.  Iter deinde a laeva per Fulginenses agens, Fulginensium quosdam subsequi ad Assisium jussos relegavit, praefinito in reditum suum exilio ausos et coetus cogere, et Praefecto Urbis, ubi ille Italia discessisset, jam tunc insidias praestruere, tyrannidem sibi per caedum arrepturos. Instaurari et Assissi utramque arcem jussit.  Superato deinde ad Fabrianum Appennino, iter flexit ad Fanum Virginis Lauretanae, vota nuncupaturus. Ubi et aureum obtulit calicem ac pateram eximiae magnitudinis.  Ingressus Anconam XV. Calendas Sextiles, supplicationes trium dierum decrevit, praefatus initia rerum Deo, cetera virtuti commendanda esse. 

Nuntio allato de incursione Turcarum in agrum Ragusinum, milites ducentos ad corporis custodiam comparatos, cum paucis sagittariis triremi expedita navigare extemplo Ragusium jussit.  Triremes Venetas numer duodecim, in quibus et Venetorum dux aderat, ubi appropinquare intellexit, deferri se jussit ad primum litus classem inspecturus, eaque inspectata subgemuit, una edita voce, nuper sibi navigandi occasionem defuisse, nunc occasioni se defuturum.  In cubiculum relatus, solvi statim profluvio coepit, medicis nihil periculi promittentibus.  Et haec quoque Principum miseria est, inquit, ne in morte quidem carere assentatoribus.  Postulavitque Eucharistiam, quam et triduo prius acceperat, et paulo ante ad Lauretanum.  Acciri deinde Patribus jussis, hortatus est, in expeditione persisterent.  Triremes et quae in portu erant, et quas venire per fretum Siculum nuntiabatur, tradi Venetis jussit.  Pecunias ad aureum nummum quadraginta millia ex decimis exactis, Matthaie Regi Pannoniorum mitti in sumtus belli.  Quum disjicere vires sentiret, rejiciens sese in Cardinalem Papiensem, fili, inquit, curam meorum ipse suscipito, et huic expeditioni adesto.  Interrogatus ab illo, an sepeliri Romae se vellet, non renuit lacrymas, subdens:  Et quis id procurabit?   Illo recipiente se curaturum, refici visus est.  Vocavitque Patres ordine ad osculum, postulata prius a singulis venia, si minus recte rem Christianam administrasset.  Lacrymantibus omnibus, et Bessarione ejus verba de re Christiana sanctissime gesta excipiente, iterum amplexis omnibus inungi se jussit; ubi concurrens et ipse precibus inter hymnos expiravit, voce ultima aegre edita, rogare omnes, pro se precarentur.  Decessit anno nono et quinquagesimo, religionis nostrae MCCCCLXIV., decimo octavo Calend. Septembrium [August 15, 1464], ex quo Pontificatum inierat, anno sexto.  Polintores curato corpore, cordatissimum affirmaverant; praecordia exacta, in templo Divi Ciriaci recondita fuere.  Corpus decreto Patrum subsequentibus ipsis relatum Romam est, et in Cella Divi Andreae sepultum ad Vaticanum.

 

 

November 11, 2013 5:16 PM

©2013 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu